Η πειθώ στον πολιτικό λόγο

Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΛΟΓΟ

          Ιδιαίτερα σημαντική μορφή πειθούς είναι ο πολιτικός λόγος. Στο πλαίσιο αυτό λειτουργούν βεβαίως όλα τα προφορικά ή γραπτά κείμενα που κατά καιρούς εκφωνούν ή γράφουν οι πολιτικοί. θα μπορούσαμε, όμως, να θεωρήσουμε ως δείγματα πολιτικού λόγου και κείμενα που παρουσιάζουν χαρακτηριστικά αυτής της μορφής πειθούς, όπως διάφορα άρθρα, δοκιμιακά κείμενα, επιφυλλίδες.

Ο σκοπός ενός πολιτικού λόγου

          Με τον πολιτικό λόγο ο πομπός (οι πολιτικοί ταγοί =ανώτατος πολιτικός και στρατιωτικός άρχοντας στην αρχαία Θεσσαλία, οι ιθύνοντες, η εξουσία) επιθυμεί να πείσει το δέκτη (τους πολίτες) να λάβει συγκεκριμένες αποφάσεις ή να προβεί σε κάποιες ενέργειες που εναρμονίζονται με τις επιταγές του πομπού.

Χαρακτηριστικά πολιτικού λόγου

Τρόποι πειθούς

          Επειδή ο δέκτης πρέπει να πειστεί ότι με τις αποφάσεις του διευκολύνει την πραγμάτωση ατομικών και συλλογικών στόχων, ο πολιτικός λόγος χαρακτηρίζεται από λογική επιχειρηματολογία (επίκληση στη λογική και στην αυθεντία), αλλά συχνά και από συναισθηματική φόρτιση (επίκληση στο συναίσθημα) και ρητορεία. Βέβαια, και η αναφορά στο ήθος είτε με τη μορφή της επίκλησης στο ήθος του πομπού, είτε με τη μορφή της επίθεσης στο ήθος του αντιπάλου, είναι δυνατόν να απαντηθεί σε πολλά κείμενα πολιτικού λόγου.

Μέσα πειθούς

·         Διατύπωση βεβαιωτική (καταφατικές προτάσεις, απουσία αρνητικών μορίων), διατύπωση δεοντολογική (αναφορές που παραπέμπουν στο «πρέπει», στο «οφείλει», ή σε «δέσμευση»), διατύπωση θαυμαστική (οτιδήποτε προκαλεί εντύπωση και θαυμασμό), διατύπωση περιγραφική και ισχυρή αντίθεση.

·         Ρητορεία, μεγαλοστομία, θεωρητικολογίες.

·         Συναισθηματική φόρτιση.

·         Υποσχέσεις, συμβόλαια.

·         Μηνύματα χωρίς λογική συνοχή, λογική επάρκεια ή νοηματική αποτελεσματικότητα (σολοικισμοί και ασυνταξίες ενισχύουν αυτή την εντύπωση) καθώς και αντιφατικές ανακολουθίες.

·         Παραπειστικές και εκφοβιστικές μέθοδοι όπως ψευδή, άκυρα ή μεροληπτικά επιχειρήματα, δογματικά τεκμήρια ή άσχετα προς το συναγόμενο συμπέρασμα.

·         «Ξύλινη», κωδικοποιημένη γλώσσα.

·         Πληθωρικός λόγος: πλεονασμοί, ταυτολογίες, αλόγιστη παράθεση επιθέτων.

·         Αξιολογικός λόγος: χρήση λέξεων με ηθική διάσταση, λέξεων-αξιών, λέξεων-παγίδων (π.χ. πατρίδα, λαός, οικογένεια, θρησκεία, σοσιαλισμός), επίκληση των γνωστικών ικανοτήτων, νοητικών ικανοτήτων και ηθικών αρετών του δέκτη.

·         Συνθηματολογικός λόγος: μήνυμα με ρυθμό, ομοιοκαταληξία, παρήχηση, αναγραμματισμό, κ.ά.

·         Ύβρεις.

Γλώσσα:

Γραμματικοί τύποι:

·         Έγκλιση: Οριστική (βέβαιο), υποτακτική (επιθυμητό, προστακτική(προτροπή)

·         Ρηματικά πρόσωπα: α΄ ενικό, α΄ πληθυντικό (συλλογικότητα)

Πολιτικός λόγος και προπαγάνδα

          Όταν η επιχειρηματολογία πειθούς δεν κρίνεται αποτελεσματική, ο πολιτικός που θέλει να επηρεάσει και να πείσει τους δέκτες του καταφεύγει στην προπαγάνδα, η οποία διαπερνά και τους βαθύτερους μηχανισμούς άμυνας και αντίστασης του ατόμου. Προπαγάνδα, δηλαδή, είναι η χρησιμοποίηση του πολιτικού λόγου που στηρίζεται σε παραπλανητικά ή εκβιαστικά μέσα πειθούς, οργανωμένα κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να εμποδίζεται ο λογικός έλεγχος, να παραποιούνται αξίες και να διαστρεβλώνονται έννοιες, προκειμένου να εξασφαλιστεί η αποδοχή των θελήσεων του πομπού από την πλευρά του δέκτη. Τα μέσα που χρησιμοποιεί η προπαγάνδα είναι η κινδυνολογία, η χρήση εννοιών με τεράστιο ηθικό βάρος, η αλλοίωση της σημασίας των λέξεων, αλλά και η επίθεση στην ιδιωτική ζωή  και το ήθος του αντιπάλου.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ
	ένα παράδειγμα
Λεκτικός πληθωρισμός, πλεονασμοί, κατάχρηση συνωνύμων και επαναλήψεις λέξεων.	Η μεγαλειώδης, συγκλονιστική σημερινή σας συγκέντρωση είναι μήνυμα ελπίδας, μήνυμα αισιοδοξίας, μήνυμα νίκης για την αναγέννηση της Ελλάδας, για την αναγέννηση της Δημοκρατίας…
Διατύπωση βεβαιωτική – θαυμαστική – δεοντολογική	Η Ενωμένη Ευρώπη θα αποτελέσει μέγα σταθμό στην παγκόσμια ιστορία της ειρήνης, της ελευθερίας και του πνεύματος.
Ρητορεία	Έρχομαι απλός σημαιοφόρος νέων πολιτικών ιδεών και υπό την σημαίαν ταύτην καλώ πάντας, οίτινες εμπνέονται από τον ιερόν πόθον να αφιερώσωσι πάσας τας δυνάμεις της ψυχής και του σώματος…
Ασάφεια και ακυρολεξία	...γιατί αυτό θέλει ο ελληνικός λαός!
Μηνύματα χωρίς λογική συνοχή	Η πραγματοποίηση των στόχων που από την αρχή έχουμε θέσει μας επιβάλλει να προσδιορίσουμε με σαφήνεια τις προθέσεις μας, να αναλύσουμε προσεκτικά τις συνθήκες που επικρατούν, κ.τ.λ.
Έντονη συναισθηματική φόρτιση	Η πατρίδα μας βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού...
Υποσχέσεις, συμβόλαια.	Θα χτίσουμε μια καλύτερη Ελλάδα.
Παραπειστικές και εκφοβιστικές μέθοδοι.	Θέλετε λοιπόν να δείτε να καταστρέφεται ό,τι χτίσατε με τόσο κόπο;
«Ξύλινη», κωδικοποιημένη γλώσσα.	Ο αγώνας για βάθεμα και πλάτεμα της αντίστασης κόντρα στον μαξιμαλισμό της μπουρζουαζίας και η λαϊκή μάζωξη για διαδήλωση, είναι απαράβατοι όροι και στάση ζωής για την κατάκτηση των δικαιωμάτων της εργατικής τάξης.
Συνθηματολογικός λόγος	Το ΠΑ.ΣΟ.Κ είναι εδώ, ενωμένο, δυνατό!
Ύβρεις.	Έχουμε αφήσει τη μοίρα του λαού μας σε ανεγκέφαλα και ανόητα όντα.

ΜΕΣΑ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ
	Τι είναι;	Ένα παράδειγμα
Κινδυνολογία	Ο πολιτικός επιδιώκει την πρόκληση φόβου επινοώντας και περιγράφοντας δήθεν επερχόμενους κινδύνους, τους οποίους καλείται να αποτρέψει ο πολίτης, ψηφίζοντας συγκεκριμένο κόμμα.	Οι τρομοκράτες καραδοκούν! Εμποδίστε τους ψηφίζοντας τον πρόεδρο Χ, τον μόνο που μπορεί και θέλει να τους νικήσει
Χρήση εννοιών με τεράστιο ηθικό βάρος	Έννοιες όπως λαός, πατρίδα, έθνος, δημοκρατία, δικαιοσύνη χρησιμοποιούνται για να δώσουν ηθικό έρεισμα σε ατεκμηρίωτες απόψεις και ιδιοτελείς επιδιώξεις. Εξαιτίας της τεράστιας ηθικής τους διάστασης δυσκολεύουν την κριτική λειτουργία του δέκτη, αφού δίνουν την εντύπωση αυταπόδεικτων αληθειών.	«Αυτό είναι το ύψιστο κατόρθωμα μιας ηρωικής νεολαίας, απ’ αυτή θα ξεπηδήσει ο ελεύθερος άνθρωπος, μέτρο και κέντρο του κόσμου, ο άνθρωπος δημιουργός, ο άνθρωπος Θεός». (Ράουσιγκ, « Συνομιλίες με τον Χίτλερ»)
Αλλοίωση της σημασίας των λέξεων	Πολλές φορές οι λέξεις χρησιμοποιούνται με διαφορετικό ή και αντίθετο περιεχόμενο από το πραγματικό. Το γεγονός αυτό προκαλεί σύγχυση στο δέκτη ο οποίος αδυνατεί να κατανοήσει τη διαφορά.	Δικτάτορες και αυταρχικοί ηγέτες ανά τον κόσμο μιλούν στο όνομα της δημοκρατίας.
Επίθεση στην ιδιωτική ζωή και το ήθος του αντιπάλου	Υπερβολικά αρνητικοί χαρακτηρισμοί που συνιστούν προσωπική επίθεση στον πολιτικό αντίπαλο.	Λασπολογία, συκοφαντία, δαιμονοποίηση του πολιτικού αντιπάλου, όπως ο παραλληλισμός του με τον Χίτλερ ή με άλλα αποκρουστικά πρόσωπα της παγκόσμιας ιστορίας.