Το νόημα των Χριστουγέννων

Το νόημα των Χριστουγέννων

Η οικογένεια προετοιμάστηκε όχι ιδιαιτέρως λιτά για τις γιορτές των Χριστουγέννων. Αφού κόσμησε το χλιδάτο δέντρο με τα περίτεχνης ομορφιάς στολίδια αποφάσισε να ξεχυθεί στους  δρόμους της παγωμένης πόλης για τα καθιερωμένα ψώνια. Μπορούσε να αγναντέψει τις αγλαείς προθήκες των καταστημάτων και αργότερα να αγοράσει τα πολυπόθητα δώρα μιας και τα Χριστούγεννα βρίσκονταν προ των πυλών. Η πόλη ήταν υπέρλαμπρη, κατάμεστη από κόσμο που επιχειρούσε να δαπανήσει και το τελευταίο χρήμα για να αποκτήσει «ευτυχίες» και «χαρές». Μα δεν υπήρχε κανένας γύρω…

Η πόλη ήταν για όλους. Άλλοι σπαταλούσαν υπέρογκα ποσά για να νιώσουν λίγη ευτυχία που τόσο την είχαν ανάγκη αλλά και για να σχηματίσουν χαμόγελο σε άλλα μουντά πρόσωπα που όμως αγαπούσαν. Άλλοι απλά τηλέβλεπαν τις βιτρίνες, μπορούσαν να τις αγγίξουν αλλά όχι να κάνουν δικό τους το περιεχόμενο. Και στεναχωριούνταν τόσο. Άλλοι στέκονταν αδρανείς περιφερόμενοι στους ολισθηρούς κατάμεστους και άδειους δρόμους ανάβοντας ένα τσιγάρο για να ζεσταθούν αδιαφορώντας για κάθε λογής τεκταινόμενο. Το μόνο που τους ένοιαζε ήταν να ζήσουν με ένα έστω κομμάτι ψωμί. Αναζητούσαν και στέγη αφού το κρύο του καταχείμωνου ήταν τσουχτερό και δύσκολα κανείς μπορούσε να επιβιώσει. Ήταν και αυτοί που δε ζητούσαν κάτι υλικό. Τους έφτανε και πολύ τους ήταν ένα χάδι, μια ένδειξη στοργής απέναντι στο πρόσωπό τους. Άνθρωποι χορτασμένοι από υλικά αγαθά που έψαχναν απελπισμένα τις έκπτωτες ηθικές αξίες, τη φιλία, τη συμπαράσταση, τη χαρά, την αγάπη…

Τα χρηστούγαιννα έδιναν μια άλλη νότα στο αστικό κέντρο. Δημιουργούσαν μια πρόσκαιρη αντικαταθλιπτική ατμόσφαιρα. Αυτό που μπορούσε να ακουστεί ήταν το γέλιο των αθώων παιδιών, που δεν καταλάβαιναν, και η χαρούμενη διάθεση των ενηλίκων, που νόμιζαν ότι χαίρονταν. Ευτυχώς που υπάρχουν και τα χρηστούγαιννα για να αισθάνεται όμορφα ο κόσμος…

Μια οικογένεια έξω από την πόλη αποφασίζει να επισκεφτεί το κέντρο για να αγοράσει δώρα στα μικρά παιδιά ακολουθώντας το πλήθος. Το μικρό κοριτσάκι δεν ήθελε να πάει μαζί τους και προφασίστηκε πως θέλει να παρακολουθήσει το αγαπημένο της πρόγραμμα στην τηλεόραση. Αφού έφυγαν οι γονείς, με τα λεπτά ρούχα που φορούσε και αψηφώντας το κρύο, έτρεξε στο διπλανό εκκλησάκι. Ήταν μονάχη μέσα στην εκκλησία. Κανένας δεν υπήρχε, ούτε μέσα, στο προαύλιο και τα αθώα μάτια του κοριτσιού σπινθηροβολούσαν και λαμπύριζαν από το φως των άστρων που έμπαινε από το παράθυρο, σα μια εικόνα ελπίδας μέσα στο χάος. Τα μόνα μάτια που την κοίταζαν χαμογελώντας ήταν αυτά των εικονισμάτων. Η μικρή, ατάραχη, γεμάτη πραγματική χαρά και ενέργεια, άναψε ένα κερί και το αφιέρωσε στο Χριστούλη που είχε τα γενέθλιά του. Ένιωσε τόσο μεστή που τίμησε με τον τρόπο της τον εορτάζοντα, μια χαρά απερίγραπτη και απρόσμενη από ένα παιδί στην ηλικία της.

Στο δρόμο για το σπίτι ευχήθηκε να είναι όλοι καλά στην υγεία τους, να σταματήσουν οι πόλεμοι, να μην πεινά κανείς και να υπάρχει αγάπη ανάμεσα σε όλο τον κόσμο. Δεν την ένοιαζαν καθόλου τα υλικά αγαθά. Καθώς περπατούσε ένας μεθυσμένος οδηγός τη χτυπά με το αυτοκίνητό του και γίνεται καπνός. Η μικρή ξεψύχησε την ίδια ώρα μέσα στους αφιλόξενους και γκρίζους δρόμους. Κάποιος περαστικός την είδε αλλά φαίνεται πως έλειψε η ανθρωπιά αφού δεν μπήκε στον κόπο να δει καν τι συμβαίνει. Όπως και να χει, αργότερα κάποιοι την περισυνέλεξαν. Οι γονείς της δεν έκαναν Χριστούγεννα. Πέταξαν και τα δώρα που αγόρασαν αφού δεν είχαν ουσία πια. Ο πατήρ της εκκλησίας ανέφερε στους γονείς της μικρής ότι πριν το δυστύχημα είδε το παιδί να μπαίνει στην εκκλησία και να ανάβει ένα κερί. Τότε είναι εκεί που ένιωσαν την απόλυτη αναστάτωση αφού οι ίδιοι σπατάλησαν το χρόνο τους θέλοντας να αγοράσουν υλικά αγαθά ενώ η μικρή κορούλα τους είχε αντιληφθεί το πραγματικό νόημα των Χριστουγέννων. Από την άλλη, ένιωσαν υπερηφάνεια και θαυμασμό για αυτή τη μικρή επαναστάτρια.

Βγήκαν έξω και κοίταξαν στο νυκτερινό ουρανό. Είδαν ένα άστρο, το πιο φωτεινό, και αμέσως αυτό αναβόσβησε. Ήταν η κόρη τους που τους έκλεισε το μάτι από τον ουρανό. «Μας βλέπει», αναφώνησαν και σκέφτηκαν ότι ο Χριστός εντυπωσιάστηκε που μόνο ένα μικρό αθώο παιδί τον σκέφτηκε και έτσι θέλησε να το πάρει μαζί του. «Θα το προσέχει», είπε η μητέρα. Οι γονείς έμειναν ενωμένοι και με περίσσια αγάπη και πίστη το αντιμετώπισαν.

Τώρα είχαν προσλάβει και αυτοί το πραγματικό νόημα των Χριστουγέννων.

Πόσο Facebook είσαι;

Πόσο Facebook είσαι;

Πόσους φίλους έχεις; Σε ποια γκρουπ είσαι γραμμένος; Τι διαβάζεις; Τί φωτογραφίες ποστάρεις; Πόσο συχνά αλλάζεις τα status updates σου και ποιων φιλοσόφων τα λόγια κλέβεις; Οι mutual τι λένε; Τι αποκαλύπτουν τα like που κάνεις για την ύπαρξή σου; Τη μόρφωσή σου; Το ποιόν σου;

Ανέκαθεν οι άνθρωποι προσπαθούσαμε να μεταδώσουμε στους συνομιλητές την ιδανική εικόνα του εαυτού μας. Ντυνόμαστε με φανταχτερά ρούχα όχι για να προστατευτούμε από τα καιρικά φαινόμενα αλλά επειδή πιστεύουμε ότι τα ρούχα μας χαρακτηρίζουν. Βαφόμαστε για να ακτινοβολούμε υγεία και νιότη. Φοράμε ακριβά αξεσουάρ για να υπονοήσουμε το κοινωνικό - οικονομικό μας status.

Ακόμα και τώρα, στην εποχή της κρίσης που θεωρητικά θα έπρεπε να αποτινάξουμε τα φτιασιδώματα και να αφοσιωθούμε στην ουσία των πραγμάτων, χωθήκαμε στην οθόνη και το facebook για να χτίσουμε τη δημόσια εικόνα μας. Ποστάρουμε με ύφος Πρετεντέρη αναλύσεις για το πολιτικό γίγνεσθαι της χώρας. Η οικονομική κρίση στο facebook είναι trendy! Οφείλουμε να γράψουμε κάτι γι’ αυτή το οποίο να είναι ανατρεπτικό, αναρχικό, θυμωμένο, φιλοσοφημένο. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων όσα γράφουμε δεν εμπεριέχουν καμία αλήθεια μας, παρά είναι έτσι διατυπωμένα ώστε να συγκεντρώσουν τα περισσότερα δυνατά like και comments.

Οικειοποιούμαστε θεωρίες συνωμοσίας για να δείξουμε ότι είμαστε μέσα στα πράγματα. Γραφόμαστε σε art group ώστε να αποδείξουμε στους φίλους μας ότι έχουμε καλλιτεχνική παιδεία. Ξεσηκώνουμε λόγια φιλοσόφων και συγγραφέων για να φανερώσουμε το μεγαλείο της σκέψης μας. Χρησιμοποιούμε γλαφυρούς χαρακτηρισμούς διότι έτσι θα δώσουμε το στίγμα της ευαισθησίας μας. Η νέα τάση είναι να δηλώνουμε στην οικογενειακή κατάσταση: “χήροι” διότι με αυτόν τον τρόπο αντιστεκόμαστε στο αδιάκριτο “κατεστημένο του facebook”. Αν μας ρωτήσεις κατά πόσο γουστάρουμε τις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης το πιθανότερο είναι ότι δεν θα δώσουμε σαφή απάντηση, παρά θα στρέψουμε τη συζήτηση στους κινδύνους από την παραχώρηση των προσωπικών δεδομένων στον αχανή και επικίνδυνο κόσμο του διαδικτύου.

Ό, τι αφορά στις φωτογραφίες, έχουμε περάσει ώρες μπροστά στον καθρέπτη της τουαλέτας ποζάροντας με σουφρωμένα χείλη και φόντο τα πλακάκια. Κάνουμε poke αβέρτα αλλά ταυτόχρονα κράζουμε τους “πέφτουλες” του facebook. Τα καλοκαίρια δε, γίνεται το σώσε! Πόζες στην επώνυμη πετσέτα, με επιμελώς ατημέλητη εμφάνιση που απαιτεί αλάτι στο μαλλί και lip gloss στα χείλη ή λάδι μασάζ για να “΄γράψουν” οι κοιλιακοί. Χορεύουμε στα μπαρ με μόνο σκοπό μία φωτογραφία. Φλερτάρουμε για να γράψουμε στο status ότι: “τίποτα δεν συγκρίνεται με το καλοκαιρινό φλερτ” και γινόμαστε σκνίπα από το ποτό ώστε να μπορέσουμε να ντραπούμε στα comments των φωτογραφιών που μας έκαναν άθελά μας tag για όσα ανομολόγητα συνέβησαν και τα οποία ουδόλως είχαμε προγραμματίσει.

Κάπως έτσι το facebook από site κοινωνικής δικτύωσης έχει μετατραπεί σε εργοστάσιο ψηφιακής ματαιοδοξίας, διαπίστωση που με κάνει να αναρωτιέμαι: όταν κάνουμε shut down στο τέλος της ημέρας, πόσοι φίλοι εκτός facebook μας μένουν;

Ερωτήσεις

Ποιο πρόβλημα θίγεται μέσα από το κείμενο;

Τι εννοεί ο συγγραφέας με τη φράση: «κάπως έτσι το facebook από site κοινωνικής δικτύωσης έχει μετατραπεί σε εργοστάσιο ψηφιακής ματαιοδοξίας»;

Εντόπισε 2 τρόπους και μέσα πειθούς.

Με ποιο τρόπο αναπτυσσεται η 4^η παράγραφος;

Βρες συνώνυμα των μαυρισμένων λέξεων και αντώνυμα των υπογραμμισμένων.

Στο προσκήνιο πάλι η βιοηθική

Στο προσκήνιο πάλι η βιοηθική

Της Μυρτώς Δραγώνα - Μονάχου

Μετά την πρόσφατη ολοκλήρωση της χαρτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος η βιοηθική ήλθε και πάλι στο προσκήνιο, θετικά και αρνητικά. Αποτέλεσε κεντρικό θέμα σε διαλέξεις, δημοσιεύματα και στρογγυλά τραπέζια και όμως αρκετά ζητήματα παρέμειναν ανοιχτά. Σε πρόσφατη δημόσια συζήτηση λ.χ. προβλήθηκαν μεταξύ άλλων ερωτήματα καταστατικά για την ίδια την ηθική, όπως για ποια ηθική πρόκειται σε θέματα τεχνητής γονιμοποίησης, κλωνοποίησης, υποκατάστασης μητρότητας κ.λπ. Τέθηκε το θέμα αν οι κανόνες της ηθικής είναι ξεπερασμένοι και ακόμη μήπως χρειάζεται αναθεώρηση του κώδικα ηθικής.  (…)

Η βιοηθική είναι ένας από τους κλάδους της εφαρμοσμένης ηθικής που γνωρίζει ιδιαίτερη άνθηση τα τελευταία τριάντα χρόνια μαζί με την περιβαλλοντική, την επιχειρησιακή και τη δημόσια ηθική και τις εξειδικεύσεις τους. Πρόκειται ουσιαστικά για έναν διεπιστημονικό λόγο και μια πρακτική που ερευνά και συζητεί τα προβλήματα και τα διλήμματα που αναφύονται από την πρόοδο της ιατρικής και της βιολογίας, και έχουν κυρίως να κάνουν με τις εφαρμογές της βιοτεχνολογίας και τις επιπτώσεις τους στον άνθρωπο από ηθική, κοινωνική και νομική σκοπιά.

 (…)Ορισμένες αξίες της ιατρικής ηθικής και δεοντολογίας, όπως η αυτονομία, η αγαθοεργία, η εχεμύθεια, η πληροφόρηση, η συναίνεση και άλλες, μερικές έγκυρες ήδη από την εποχή του Ιπποκράτη, εξακολουθούν να παραμένουν σταθερές και στην πιο πρόσφατη εκδοχή της βιοηθικής. Τα διλήμματα όμως είναι τώρα πιο περίπλοκα απ' ό,τι στην ιατρική ηθική, οι συγκρούσεις των αξιών και των δικαιωμάτων πολύ πιο βαθιές και οι κίνδυνοι κατάχρησης, αλλά και οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής εκμετάλλευσης των δεδομένων της βιοτεχνολογίας πολύ πιο μεγάλοι.

Η βιοηθική λειτουργεί τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά. Φωτίζει τα προβλήματα και δίνει κατευθυντήριες γραμμές. Παρεμβαίνει όταν τα επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας απειλούν την ακεραιότητα και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, όταν παραβιάζονται θεμελιώδη δικαιώματά του και γενικά όταν απειλείται όχι μόνον η ποιότητα της ζωής, αλλά και η ίδια η ζωή. Χωρίς να διαπνέεται από αντιεπιστημονικό και αντιτεχνολογικό πνεύμα ή να αντιστρατεύεται την ελευθερία της έρευνας, έρχεται η βιοηθική να θέσει ορισμένα όρια στην ανεξέλεγκτη και ανεύθυνη πορεία της βιοτεχνολογίας, όπου αυτή δεν αποβαίνει τελικά προς όφελος του ανθρώπου και όπου ο άνθρωπος δεν αντιμετωπίζεται ως αυτοσκοπός αλλά ως μέσον. Δεν έρχεται η βιοηθική να σταματήσει την πρόοδο, αλλά να υποδείξει τις ασφαλιστικές δικλείδες που θα διασφαλίσουν τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, αυτονομίας και διαβίωσης και θα συντείνουν στην άρση της γενετικής αδικίας. (…)

Η βιοηθική δεν κομίζει μια νέα ηθική. Ούτε ίσως χρειάζεται νέες αξίες. Ξαναθυμίζει απλώς ότι «επιστήμη χωριζομένη αρετής ου σοφία αλλά πανουργία φαίνεται».

Παρατηρήσεις

Α1.     Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου σε 100 -120 λέξεις

(Μονάδες 25)

Β1.  «επιστήμη χωριζομένη αρετής ου σοφία αλλά πανουργία φαίνεται». Να αναπτύξετε τη φράση σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων. 

(Μονάδες 10)

Β2.  Ο επιστημονικός λόγος είναι περιγραφικός,  ερμηνευτικός , αντικειμενικός και χρησιμοποιεί ειδικό λεξιλόγιο. Να επαληθεύσετε τα παραπάνω χαρακτηριστικά με παραδείγματα από το κείμενο που σας δόθηκε.

(Μονάδες 8)

Β3. Να βρείτε τον τρόπο ανάπτυξης της δεύτερης και τρίτης παραγράφου.

(Μονάδες 4)

Β4 α) Να βρείτε συνώνυμα των παρακάτω λέξεων: 

ξεπερασμένοι, άνθηση, αναφύονται, πρόοδο. άρση

(Μονάδες 5)

β) εχεμύθεια, αυτονομία, δικλείδες:  ποια είναι τα συνθετικά μέρη των λέξεων;

(Μονάδες 3)

γ) βιοτεχνολογία: Να σχηματίσετε 5 νέες σύνθετες λέξεις χρησιμοποιώντας το πρώτο συνθετικό της λέξης.

(Μονάδες 5)

Κύπρος – Ελλάδα – Ευρώπη – Κόσμος

Κύπρος – Ελλάδα – Ευρώπη – Κόσμος

1.    Ανάφερε 2 θετικά και 2 αρνητικά που απορρέουν από την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

2.    Με ποιους τρόπους μπορούν να αντιμετωπιστούν οι αρνητικές συνέπειες της ένταξής μας στην Ε.Ε.;

3.  Σχολίασε με λίγα λόγια την προσφορά του Ελληνισμού στο ευρωπαϊκό και το παγκόσμιο συγκείμενο.

4.      Τι σημαίνουν οι όροι πολυπολιτισμικότητα και πολιτότητα;

5.      Ποια πρέπει να είναι τα χαρακτηριστικά της καινούριας πολιτότητας του Ευρωπαίου πολίτη  μετά τις κοινωνικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών;

6.      Πώς μπορεί η εκπαίδευση να συμβάλει στη δημιουργία και ενίσχυση των χαρακτηριστικών της δημοκρατικής πολιτότητας; (4 βασικοί πυλώνες της εκπαίδευσης)

7.      Ποια τα χαρακτηριστικά του ενεργού δημοκρατικού πολίτη;

Η πειθώ στον επιστημονικό λόγο

Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΛΟΓΟ

Στη συγκεκριμένη μορφή πειθούς κατατάσσουμε τα κείμενα και τους λόγους που προέρχονται από την επιστημονική κοινότητα. Ωστόσο, είναι αναγκαίο να γνωρίζουμε πως ακόμα και ένα δημοσιογραφικό ή δοκιμιακό κείμενο θα μπορούσε να παρουσιάζει στοιχεία και χαρακτηριστικά του επιστημονικού λόγου. Συνεπώς, αναφορικά με τον επιστημονικό λόγο, ας γνωρίζουμε τα παρακάτω:

Έννοια Επιστημονικού λόγου:

Είναι λόγος με τον οποίο ο επιστήμονας προσπαθεί να αναφερθεί στα πράγματα (επιστημονικά ή όχι), να τα περιγράψει αντικειμενικά, να τα ερμηνεύσει, να μας πείσει ή να μας μεταπείσει ως προς την αντίληψη που έχουμε γι’ αυτά.

Χαρακτήρας του επιστημονικού λόγου

Ο επιστημονικός λόγος μπορεί να είναι:

1. Περιγραφικός. Η περιγραφή είναι η αναπαράσταση με το λόγο ενός αντικειμένου, δηλαδή η έκθεση εκείνων των γνωρισμάτων του με τα οποία μπορεί κάποιος να σχηματίσει μια εικόνα γι’ αυτό, ακόμα και όταν το αντικείμενο αυτό είναι μακριά από την εποπτεία του.

Παράδειγμα:

Το οικοδόμημα έχει κατασκευασθεί κυρίως από πεντελικό μάρμαρο και χωρίζεται σε τρία τμήματα. Το κεντρικό ορθογώνιο τμήμα είναι το κυρίως πρόπυλο. Στην ανατολική και δυτική όψη έχει δύο εξάστυλες στοές δωρικού ρυθμού, μεταξύ των οποίων παρεμβάλλεται εγκάρσιος τοίχος με πέντε θύρες. Η δίοδος προς την Ακρόπολη γινόταν από την κεντρική θύρα, που πλαισιώνεται, μεταξύ της δυτικής στοάς και του εγκάρσιου τοίχου, από τρεις κίονες ιωνικού ρυθμού σε κάθε πλευρά. Το κεντρικό οικοδόμημα ακολουθούσε την ανωφέρεια του εδάφους και η ανατολική στοά βρισκόταν ψηλότερα από τη δυτική, το ίδιο και η αετωματική στέγη, ενώ τα δύο πλευρικά οικοδομήματα ήταν χαμηλότερα. Το πρόβλημα της ανωφέρειας του εδάφους αντιμετωπιζόταν και στο εσωτερικό του κτηρίου, με βαθμίδες που υπήρχαν στην πρόσοψη και στον εγκάρσιο τοίχο. Η βόρεια πτέρυγα των Προπυλαίων αποτελείται από ένα δωμάτιο, γνωστό από την περιγραφή του περιηγητή Παυσανία ως Πινακοθήκη (1.22.6), επειδή η αίθουσα ήταν κοσμημένη με ζωγραφικούς πίνακες, ανάμεσα στους οποίους και έργα των ζωγράφων Πολυγνώτου και Αγλαοφώντος. Μπροστά του έχει μία μικρή δωρική στοά από τρεις κίονες και η είσοδος σε αυτό γινόταν από πόρτα που πλαισιώνεται από δύο παράθυρα. Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, η αίθουσα αυτή ήταν χώρος ανάπαυσης ή εστιάσεων των επισκεπτών της Ακρόπολης και στο εσωτερικό της πιθανολογείται ότι υπήρχαν κλίνες. Η νότια πτέρυγα των Προπυλαίων αρχικά φαίνεται να σχεδιάσθηκε όμοια με τη βόρεια, η ύπαρξη, όμως, του προγενέστερου ιερού της Νίκης ανάγκασε τον αρχιτέκτονα να μην υλοποιήσει το αρχικό σχέδιο. Για το λόγο αυτό κατασκευάσθηκε μόνο μία στοά, σε αντιστοιχία με τη βόρεια, αποτελούμενη από τρεις κίονες. Από τη δυτική πλευρά της ήταν δυνατή η πρόσβαση στο ναό της Αθηνάς Νίκης. Το αρχικό σχέδιο του οικοδομήματος φαίνεται ότι προέβλεπε την κατασκευή πλευρικών δωματίων και στην ανατολική πλευρά, αυτά, όμως, δεν κατασκευάσθηκαν ποτέ.

(περιγραφή των Προπυλαίων) Ιωάννα Βενιέρη, αρχαιολόγος

2. Ερμηνευτικός. Ο λόγος αυτός προσπαθεί να ερμηνεύσει πώς λειτουργεί ένα μηχάνημα ή ένα αντικείμενο γενικότερα, ή ποιό είναι το περιεχόμενο μιας έννοιας, κ.τ.λ.

Παράδειγμα:

Δυσλεξία είναι με απλά λόγια μια απροσδόκητη αποτυχία ή πολύ χαμηλή επίδοση στην ανάγνωση και τη γραφή, που δε δικαιολογεί η ηλικία, οι εκπαιδευτικές ευκαιρίες και το νοητικό επίπεδο του παιδιού. Είναι μια μαθησιακή δυσκολία που εξακολουθεί να προκαλεί διαφωνίες, αμφιβολίες και σύγχυση λόγω κυρίως της ελλειπούς γνώσης των αιτιών που τη δημιουργούν. Μια δυσκολία που συνεπάγεται προβλήματα εκπαιδευτικά, ψυχολογικά και κοινωνικά που επηρεάζουν κάθε πλευρά της προσωπικότητας και της εξέλιξης του παιδιού. Είναι ένα πρόβλημα που δυσκολεύονται πολύ να κατανοήσουν και συνεπώς να δεχτούν και σωστά να το αντιμετωπίσουν οι γονείς, οι δάσκαλοι και ιδιαίτερα οι εκπαιδευτικοί της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Σταυρούλα Πολυχρονοπούλου, σχολική ψυχολόγος

3. Αποδεικτικός. Ο λόγος αυτός αποδεικνύει  πως κάτι είναι έτσι και όχι αλλιώς. Ότι κάτι είναι σωστό ή λανθασμένο. Η πειθώ σχετίζεται κυρίως με αυτή τη μορφή του επιστημονικού λόγου.

Παράδειγμα:

Η εφηβεία χαρακτηρίζετε ως μια περίοδος αλλαγών η οποία σηματοδοτεί τη μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση. Οι εμφανείς σωματικές αλλαγές συνοδεύονται από την αναζήτηση της ταυτότητας και την ένταξη στο κοινωνικό σύνολο και τη κοινωνική πραγματικότητα. Το άγχος, η ανάγκη για κατανόηση, η δυσκολία διαμόρφωσης της ταυτότητας και η περιπλοκότητα της δημιουργίας σχέσεων δεν είναι κάτι εύκολο για τα παιδιά που περνούν την εφηβεία. Το διαδίκτυο, με τις απεριόριστες πιθανότητες, προσφέρει στους έφηβους μια διέξοδο για να καλύψουν τις όποιες δυσκολίες αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητα. Έρευνες ανά τον κόσμο έχουν υποδείξει ότι η προσκόλληση με το διαδίκτυο αποτελεί μια υπάρχουσα πραγματικότητα, η οποία εντοπίζεται κυρίως στον εφηβικό πληθυσμό. Έρευνες στον ελληνικό εφηβικό πληθυσμό υποδεικνύουν ότι 1% από τους εφήβους της Αττικής παρουσίαζαν υπερβολική χρήση διαδικτύου («εθισμός») και 12,8% παρουσίαζαν περιοδικά ή συχνά προβλήματα σχετικά με την κατάχρηση διαδικτύου (κατάσταση πριν το «εθισμό»).

Λουίζου Αμαλία, Ψυχοθεραπεύτρια-Οικογενειακή Σύμβουλος MA

Τρόποι / μέσα πειθούς στον επιστημονικό λόγο

Ο επιστημονικός λόγος, επειδή στοχεύει στην αντικειμενική αλήθεια, δηλαδή αυτή που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση, αλλά εδραιώνεται από τους κανόνες του ορθού λόγου, δεν μπορεί παρά να απευθύνεται στη λογική. Πρόκειται για κείμενα που συντάσσονται από ειδικούς και έχουν στόχο να ερμηνεύσουν ή να περιγράψουν ή να πείσουν για ένα θέμα με βάση τη λογική.

Επίκληση στη λογική με

Επιχειρήματα : Λογικοί συλλογισμοί με βάση επιστημονική μεθοδολογία.

Τεκμήρια : Πορίσματα ερευνών, στατιστικά στοιχεία.

Επίκληση στην Αυθεντία με

Παραπομπές σε απόψεις ειδικών

Σε βιβλιογραφία.

Χαρακτηριστικά του επιστημονικού λόγου

1. Αντικειμενικότητα → Αποδίδεται η πραγματικότητα πιστά, χωρίς υποκειμενικές εκτιμήσεις.

2. Αποδεικτικότητα → Οι απόψεις στηρίζονται σε λογική επιχειρηματολογία. (δομικά στοιχεία αποδεικτικού συλλογισμού :οι προκείμενες οδηγούν σε βέβαιο/λογικό συμπέρασμα.

3. Αυστηρά λογική οργάνωση → Παρουσιάζεται αρχικά η βασική θέση και ύστερα αναλύεται και αιτιολογείται.

4. Αναφορική λειτουργία γλώσσας → Κυριολεξία – δήλωση με στόχο το περιεχόμενο και όχι τον εντυπωσιασμό και τη συναισθηματική φόρτιση.

5. Ειδική ορολογία → Λεξιλόγιο που συνδέεται αποκλειστικά με τη συγκεκριμένη επιστήμη.

6. Παραπομπή σε βιβλιογραφία → Αναφορά σε βιβλία, έργα ή απόψεις άλλων ειδικών σχετικών με το συγκεκριμένο θέμα.

7. Συνοχή μεταξύ των ιδεών και αλληλουχία νοημάτων.

---

[1] Η λέξη επιστήμη προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα < ἐπίσταμαι (γνωρίζω καλά) < ἐπι- + ἵσταμαι

Να επισημάνετε τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του επιστημονικού λόγου στο παρακάτω κείμενο, καθώς και τα βασικά σημεία της συλλογιστικής πορείας του συγγραψέα.

Οι ορίζοντές μας διευρύνονται

Αν το σκεφτούμε λίγο προσεκτικότερα, διαπιστώνουμε ότι δεν κάνει και μεγάλη διαφορά αν το σύμπαν είναι πεπερασμένο (σαν το μπαλόνι) ή άπειρο (σαν το σεντόνι). Έτσι κι αλλιώς, εφόσον η ταχύτητα του φωτός και η ηλικία του σύμπαντος είναι πεπερασμένες, μέχρι σήμερα έχουμε προλάβει να ανταλλάξουμε φωτεινά σήματα και κάθε είδους πληροφορία μ' εκείνους τους γαλαξίες που εκτείνονται γύρω μας σε ακτίνα μέχρι c t, όπου t είναι η ηλικία του σύμπαντος και c η ταχύτητα φωτός. Η επιφάνεια της σφαίρας με κέντρο κάποιο γαλαξία και ακτίνα c t λέγεται ο ορίζοντας του γαλαξία. Η ορολογία είναι πολύ πετυχημένη: μέχρι τον ορίζοντα μπορούμε να δούμε και να ξέρουμε τι συμβαίνει, αν φυσικά διαθέτουμε τέλεια τεχνολογία. Το μέρος του σύμπαντος μέσα στον ορίζοντα του Γαλαξία αποτελεί την αιτιατή περιοχή (causal region) του Γαλαξία μας, το κομμάτι δηλαδή του σύμπαντος που (μέχρι σήμερα) μπορούμε να ξέρουμε τι συμβαίνει, μας επηρεάζει και το επηρεάζουμε. Ουσιαστικά λοιπόν για μας, μόνον αυτό το κομμάτι του σύμπαντος υπάρχει. Κι όταν ακόμη το σύμπαν είναι άπειρο, πολλές φορές αναφερόμαστε στην ακτίνα του, εννοώντας την ακτίνα της αιτιακής μας περιοχής σήμερα.

Με το πέρασμα του χρόνου ο ορίζοντάς μας μεγαλώνει, επεκτεινόμενος με την ταχύτητα του φωτός. Συγχρόνως φυσικά, και οι γαλαξίες απομακρύνονται, αλλά αυτοί φεύγουν με ταχύτητα μικρότερη από το φως. Το συνδυασμένο αποτέλεσμα είναι, όσος χρόνος περνά, το σύμπαν να γίνεται όλο και πιο μεγάλο, όλο και πιο ενδιαφέρον, με την έννοια ότι όλο και καινούργιοι γαλαξίες μπαίνουν μέσα στην αιτιακή μας περιοχή. Συνεπώς, με το πέρασμα του χρόνου, έχουμε πλέον τη δυνατότητα να συναναστρεφόμαστε μ' ένα όλο και μεγαλύτερο κομμάτι του κόσμου. Ανεξάρτητα λοιπόν του αν το σύμπαν είναι πεπερασμένο ή άπειρο, για μας ουσιαστικά υπάρχει και θα υπάρχει πάντα μόνο ένα πεπερασμένο κομμάτι.

(Β. Ξανθόπουλος, Περί αστέρων και συμπάντων,
Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1985, σ. 62)

▶Στο κείμενο που ακολουθεί ο συγγραφέας επιχειρεί να αντικρούσει τα βασικά επιχειρήματα για την κατάργηση της θανατικής ποινής. Προσέξτε πώς οργανώνει το κείμενο του και αναπτύσσει την επιχειρηματολογία του. Διακρίνετε κάποια κλιμάκωση στην πορεία των επιχειρημάτων;

Η συζήτηση γύρω από τη σκοπιμότητα αλλά και την ορθότητα –ακόμα και τη συνταγματικότητα– της ποινής του θανάτου είναι πάντα ζωηρή και επίκαιρη. Ως βασικά επιχειρήματα για την κατάργηση της ποινής του θανάτου προβάλλονται: η αντίθεση της ποινής αυτής προς το κοινό αίσθημα, η βαναυσότητά της που έγκειται ιδιαίτερα στη γνώση του επικείμενου θανάτου και στην ψυχική τυραννία του μελλοθανάτου, η ανικανότητά της να αποτρέψει από τη διάπραξη σοβαρών εγκλημάτων τους αποφασισμένους να τα τελέσουν, η ανελαστικότητα της ποινής αυτής τόσο κατά τη νομοθετική οριοθέτηση όσο και κατά τη δικαστική επιμέτρησή της, το ανεπανόρθωτο σε περίπτωση δικαστικής πλάνης, το ανεπίτρεπτο της αφαιρέσεως ανθρώπινης ζωής από την κρατική εξουσία, με τον ισχυρισμό ότι το έννομο αγαθό της ζωής είναι υπέρτερο από το έννομο αγαθό του κράτους. Υποστηρίζεται ακόμη ότι σύμφωνα με το νέο Σύνταγμα (άρθρο 2 § 1 Συντ. 1975), η θανατική ποινή είναι "αντισυνταγματική", γιατί προσκρούει στην αρχή του απαραβίαστου της ανθρώπινης προσωπικότητας που κατοχυρώνεται με συνταγματική διάταξη υπέρτερης ισχύος (2 § 1 Συντ. 1975) απέναντι στην επίσης συνταγματική διάταξη που προβλέπει τη θανατική ποινή (7 § 3 Συντ. 1975).

Τα επιχειρήματα αυτά είναι πολύ σοβαρά, αλλά όχι ακαταμάχητα. Η αντίθεση της θανατικής ποινής στο κοινό αίσθημα είναι αμφίβολη ή πάντως αναπόδεικτη. Υπάρχουν ίσα-ίσα περιπτώσεις που το "κοινό αίσθημα" απαιτεί την επιβολή θανατικής ποινής, όπως αποδείχτηκε πρόσφατα στην Γαλλία με την απαγωγή και τη δολοφονία ενός μικρού παιδιού. Η ψυχική τυραννία του μελλοθανάτου είναι ίσως το πιο σοβαρό επιχείρημα για την κατάργηση της θανατικής ποινής. Πραγματικά· ο καταδικασμένος σε θάνατο έχει το μοναδικό "προνόμιο" να γνωρίζει τη βεβαιότητα του επικείμενου θανάτου του, πράγμα που τον τοποθετεί έξω από τα όρια της ανθρώπινης υπάρξεως. Η υπαρξιακή-οριακή κατάσταση του μελλοθανάτου δεν είναι αντίθετη με το Σύνταγμα, αφού δεν έχει καμιά σχέση με την απαγορευμένη σ' αυτό προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ούτε όμως και αποτελεί μοναδική περίπτωση του θανατοποινίτη. Σε παρόμοια κατάσταση βρίσκονται άνθρωποι που ξεκινούν για μία "αποστολή θανάτου", καθώς και ανίατα άρρωστοι που γνωρίζουν τον βέβαιο επικείμενο θάνατό τους. Η απίθανη παρέκκλιση από την πρόβλεψη δεν λείπει σαν αφηρημένη δυνατότητα σε καμία από τις παρόμοιες περιπτώσεις πορείας προς το θάνατο. Η ανικανότητα της θανατικής ποινής να αποτρέψει από την τέλεση σοβαρών εγκλημάτων τους αποφασισμένους να τα τελέσουν, που επικαλούνται ως άλλο επιχείρημα οι οπαδοί της καταργήσεως της ποινής του θανάτου, δεν έχει αποδειχτεί στην πράξη. Οι περιπτώσεις των εγκληματιών που με θολωμένο μυαλό προχωρούν στην τέλεση του εγκλήματος, αψηφώντας την απειλή του θανάτου, δεν υπάγονται έτσι κι αλλιώς στις περιπτώσεις επιβολής θανατικής ποινής (πρβλ. Άρθρο 299 § 2 Π.Κ. άρθρο 36 Π.Κ.). Αντίθετα, για τους επαγγελματίες εγκληματίες η απειλή θανατικής ποινής έχει αναμφίβολα ανασταλτικό αποτέλεσμα. Έτσι εξηγείται, γιατί οι απαγωγείς, όταν βρεθούν σε αδιέξοδο, προτιμούν τις περισσότερες φορές να παραδοθούν παρά να σκοτώσουν τα θύματά τους. Το επιχείρημα της ανελαστικότητας της ποινής είναι σωστό. Το ίδιο όμως ισχύει και για την ισόβια κάθειρξη που προτείνεται σε αντικατάσταση της. Η κατάργηση και της ισόβιας καθείρξεως δεν είναι σοβαρά υποστηρίξιμη στη σημερινή κοινωνική πραγματικότητα. Το ανεπανόρθωτο της θανατικής ποινής είναι εντυπωσιακό αλλά παραπλανητικό επιχείρημα. Κάθε ποινή όταν εκτελεστεί είναι ανεπανόρθωτη εκτός, από τη χρηματική ποινή. Τα χρόνια που έμεινε κανείς στη φυλακή δεν γυρίζουν πίσω, ούτε οι ευκαιρίες που έχασε στη ζωή του ξαναπαρουσιάζονται. Το ανεπανόρθωτο είναι ζήτημα ποσοτικού μεγέθους στην περίπτωση της θανατικής ποινής. Εκείνο που πρέπει να προσέξουμε είναι να αποφεύγεται η έκδοση πλανημένων δικαστικών αποφάσεων ή –στο μέτρο που αυτό δεν είναι εφικτό– να αποφεύγεται η επιβολή της θανατικής ποινής σε περίπτωση υπάρξεως και της παραμικρής υπόνοιας για ενδεχόμενο εκδόσεως πλανημένης αποφάσεως.

Το επιχείρημα ότι δεν επιτρέπεται η αφαίρεση της ανθρώπινης ζωής από την κρατική εξουσία είναι μεταφυσικό και όχι θετικό. Το "επιτρέπεται" ή είναι νομικής ή είναι ηθικής-μεταφυσικής προελεύσεως. Το πρώτο δεν μπορεί να συμβαίνει, γιατί η νομική απαγόρευση πηγάζει από την ίδια την κρατική εξουσία. Κάτι λοιπόν που αυτή επιτρέπει στον εαυτό της δεν μπορούμε να πούμε πως απαγορεύεται νομικά. Το δεύτερο, και αν υποτεθεί αληθινό στο περιεχόμενό του, δεν μπορεί να ενδιαφέρει το δίκαιο. Η υπεροχή του εννόμου αγαθού της ανθρώπινης ζωής είναι εξάλλου σχετική και όχι απόλυτη. Αφού έγινε λόγος για έννομο αγαθό, προϋποτίθεται αναγνώριση του από μία έννομη τάξη. Έννομη όμως τάξη έξω από την κρατική εξουσία δεν νοείται. Αφού λοιπόν η αναγωγή του αγαθού "ανθρώπινη ζωή" σε έννομο οφείλεται στην κρατική εξουσία, είναι νομικά παράλογο να προτάσσεται το πρώτο απέναντι στη δεύτερη. Βέβαια, χωρίς ανθρώπινη ζωή η κρατική εξουσία είναι ένα τίποτα. Εξίσου όμως και η νομική προστασία της ανθρώπινης ζωής είναι ανύπαρκτη χωρίς κρατική εξουσία. Από μεταφυσική άποψη βέβαια δεν υπάρχει αμφιβολία για την υπεροχή της ανθρώπινης ζωής. Από θετική-κοινωνική όμως άποψη και μάλιστα από νομική άποψη το θέμα δεν είναι τι έχει μεγαλύτερη (οντολογική) αξία, αλλά τι προηγείται στην προστασία. Και στην προστασία προηγείται όχι αυτό που έχει μεγαλύτερη αξία, αλλά αυτό που παρέχει την προστασία. Η αυτοπροστασία θετικά (στην κοινωνική πραγματικότητα) προηγείται της ετεροπροστασίας.

Όταν λοιπόν η κρατική εξουσία παρέχει στην ανθρώπινη ζωή τη νομική προστασία, ρεαλιστικά επιφυλάσσει στον εαυτό της την προηγούμενη αυτοπροστασία της. Τέλος, το επιχείρημα για την αντισυνταγματικότητα της θανατικής ποινής δεν στέκεται, ούτε τυπικά ούτε ουσιαστικά. Τυπικά, γιατί αντισυνταγματικοί κανόνες του Συντάγματος δεν υπάρχουν, όπως είδαμε. Ουσιαστικά, γιατί η θανατική ποινή δεν προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια περισσότερο από όσο την προσβάλλει οποιαδήποτε άλλη ποινή και μάλιστα η ισόβια στέρηση της προσωπικής ελευθερίας, του οντολογικού αυτού στοιχείου της ανθρώπινης υπάρξεως. Όσοι λοιπόν αγωνιούν ειλικρινά για την "ανθρώπινη αξιοπρέπεια", πρέπει να έχουν το θάρρος να φωνάζουν: "Καταργήστε τις ποινές"! Αρκεί όμως αυτή η ρομαντική κραυγή για το μετασχηματισμό της κοινωνίας; Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια δεν κρέμεται στις ποινές. Εξαρτάται από την όλη κοινωνική δομή και προς αυτήν πρέπει να στρέψουν την αγωνιστική τους προσπάθεια όσοι αγωνιούν για τη διατήρησή της.

(I. Μανωλεδάκη, Γενική θεωρία του ποινικού δικαίου,
τ. Β' 1978, σελ. 207-209).

▶ Δοκιμάστε να κάνετε μία διαφορετική παραγραφοποίηση του κειμένου· προσέξτε ιδιαίτερα τη συνοχή των παραγράφων.

▶ Πώς χαρακτηρίζει ο συγγραφέας τα επιχειρήματα για την κατάργηση της θανατικής ποινής; Είναι πειστικοί οι χαρακτηρισμοί αυτοί;

▶ "Το επιχείρημα ότι δεν επιτρέπεται η αφαίρεση... την προηγούμενη αυτοπροστασία της". Να σχολιάσετε τη συλλογιστική πορεία του συγγραφέα στο παραπάνω απόσπασμα.

▶ Ξαναδιαβάστε τον επίλογο του κειμένου και σχολιάστε τον τόνο που επικρατεί. Ευθυγραμμίζεται ή διαφοροποιείται από τον τόνο του υπόλοιπου κειμένου; Δοκιμάστε να γράψετε έναν επίλογο υιοθετώντας τον ουδέτερο τόνο που χαρακτηρίζει το υπόλοιπο κείμενο.

▶ Σημειώστε τις ειδικές λέξεις (ειδικό λεξιλόγιο) που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, π.χ. ανελαστικότητα της ποινής, διάπραξη εγκλημάτων, νομοθετική οριοθέτηση, έννομο αγαθό. Χρησιμοποιήστε πέντε από αυτές σε φράσεις.

▶ Να γράψετε ένα κείμενο που θα παρουσιάζει: α) το πρόβλημα που απασχολεί το συγγραφέα, β) τη θέση του, γ) τα επιχειρήματά του, δ) το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει.

Διαγωνισμός Δοκιμίου Ελληνικής Πρεσβείας

Διαγωνισμός Μαθητικού Δοκιμίου Ελληνικής Πρεσβείας 2004-2005

Γενικό Θέμα: Η συμβολή της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς και γενικότερα του ελληνικού πολιτισμού στη δημιουργία του ενεργού δημοκρατικού πολίτη της Ενωμένης Ευρώπης.

Πρόλογος (6 γραμμές): 

Ρόλος του Σχολείου και της Παιδείας για μύηση των πολιτών στα κοινά της χώρας τους αλλά και της Ενωμένης Ευρώπης.

Κύριο Μέρος:

Α. Ανάλυση χαρακτηριστικών του ενεργού δημοκρατικού πολίτη (1 παράγραφος, 8 γραμμές)

Α1. Ανάγκη για ανάπτυξη μιας νέας πολιτότητας (=πολιτική ταυτότητα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά) που χαρακτηρίζει την Ενωμένη Ευρώπη, ως προϋπόθεση για ανάπτυξη και εμπέδωση των δημοκρατικών θεσμών (1 παράγραφος, 8 γραμμές)

Α2. Δεδομένη η πολυπολιτισμικότητα και η παγκοσμιοποίηση. Παρ’ όλα αυτά, η εκπαίδευση του Ευρωπαίου πολίτη θα πρέπει (α) να μην υποβαθμίζει την εθνική ταυτότητα αλλά και να σέβεται τις ιδιαιτερότητες του κάθε λαού, (β) να στοχεύει στη δημιουργία πολιτών με ήθος, αξίες και ιδανικά και (γ) να προωθεί τη συνεργασία, αλληλεγγύη, αλληλοκατανόηση των λαών απαλείφοντας μορφές εθνικισμού και εγωκεντρισμού (1 παράγραφος, 8 γραμμές)

Β. Συνεισφορά ελληνικού πολιτισμού και κληρονομιάς στη δημιουργία του δημοκρατικού πολίτη (μέσα από τα πολιτεύματα, έργα τέχνης, πνευματικά δημιουργήματα, διαχρονικές αξίες κ.α. (4 παράγραφοι, 6 γραμμές η κάθε μία)

Επίλογος (6 γραμμές):

Σημαντικότητα ελληνικού πολιτισμού, διαμορφωτής Ευρωπαϊκής πολιτότητας, στήριξη και ενίσχυση ελληνικού πολιτισμού.

Διαγωνισμός Δοκιμίου Ελληνικής Πρεσβείας

Διαγωνισμός Δοκιμίου Ελληνικής Πρεσβείας 2013

Γενικό Θέμα: Ελληνισμός, Ευρώπη και Δημοκρατικός Πολίτης

Βασικές πτυχές του θέματος που δόθηκαν με την εγκύκλιο του ΥΠΠ:

1.     Η συμβολή του ελληνικού πολιτισμού, παλαιότερου και νεότερου, στη διαμόρφωση του δημοκρατικού πολίτη

2.     Ευρωπαϊκή πολιτική σκέψη και σύγχρονες δημοκρατίες

3.     Ο ρόλος και η συμβολή της Παιδείας στη διάπλαση δημοκρατικών πολιτών.

4.     Στάσεις και συμπεριφορές του δημοκρατικού πολίτη στις σύγχρονες ευρωπαϊκές πολυπολιτισμικές κοινωνίες

Άξονες του θέματος:

1.     Ποια είναι η σύγχρονη ευρωπαϊκή κοινωνία;

·       Πολυπολιτισμικότητα, δημοκρατικό πολίτευμα, αρχές της ΕΕ

2.     Πώς διαμορφώθηκε η σύγχρονη ευρωπαϊκή πολιτική σκέψη;

·       Ιστορική αναδρομή, σύνδεση με ελληνικό πολιτισμό

·       Αξίες ελληνικού πολιτισμού, παλαιότερου και νεότερου, οι οποίες αποτελούν τον ιδεολογικό πυρήνα της σύγχρονης δημοκρατίας

3.     Διαπίστωση:

·       Κρίση της δημοκρατίας – σύνδεση με παγκοσμιοποίηση και οικονομική κρίση της εποχής μας, με τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης (τέταρτος κόσμος - διάσπαση της κοινωνικής συνοχής), με την τεχνολογική μονομέρεια, με τη γενικότερη κρίση αξιών της κοινωνίας

4.     Ζητούμενα - εισηγήσεις:

·       Επαναξιολόγηση – αναθεώρηση των αξιών της εποχής μας. Ανάγκη για δημοκρατική πολιτότητα

·       Η εκπαίδευση των Ευρωπαίων μπροστά στις προκλήσεις της εποχής μας

·       Απαιτούμενες αλλαγές στα εκπαιδευτικά συστήματα των κρατών με επίκεντρο τις δημοκρατικές αρχές. Ανθρώπινο και δημοκρατικό σχολείο, που να διαμορφώνει ενεργούς, υπεύθυνους και δημοκρατικούς πολίτες.

·       Τα ιδανικά του ελληνικού πολιτισμού ως διαχρονικός στόχος της παιδείας: Ποιο ρόλο καλείται να διαδραματίσει η ελληνική παιδεία σήμερα σε σχέση με τα προβλήματα που ταλανίζουν την Κύπρο την Ελλάδα και την Ευρώπη; Ποιες αξίες πρέπει να μεταλαμπαδεύσει η παιδεία και ποιες δεξιότητες πρέπει να αναπτύξει στους νέους, σύμφωνα με τα δεδομένα που αναφέρθηκαν προηγουμένως;

·       Στροφή της πολιτικής των κρατών προς τον άνθρωπο και τις αξίες που πρέπει να χαρακτηρίζουν μια δημοκρατία

5.     Απώτερος στόχος:

-       Η διάπλαση ενεργών δημοκρατικών πολιτών που να μπορούν να ανταποκριθούν στα νέα πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα, ώστε η δημοκρατία να μην αποτελεί επίφαση, να μη διατέθει απλώς πρόσοψη, αλλά να λειτουργεί ουσιαστικά προς όφελος όλων των πολιτών.

"Η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει"

Πηγή: lifo.gr

H γλώσσα κόκαλα δεν έχει Η γλώσσα της Καλομοίρας, τα γκρίκλις και διάφορα άλλα γλωσσικά ζητήματα. Ο Φοίβος Παναγιωτίδης, διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Essex και καθηγητής γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, μιλά στο LIFO.gr ΣΧΟΛΙΑ (11) 369 

Ο Φοίβος Παναγιωτίδης είναι διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Essex και καθηγητής γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου. Το βιβλίο του με τίτλο «Μίλα μου για Γλώσσα» που μόλις κυκλοφόρησε είναι μία μικρή εισαγωγή στη γλωσσολογία για όσους βαριούνται τη γλωσσολογία, μία απολαυστική ανάλυση του γλωσσικού φαινομένου –κυρίως της ελληνικής γλώσσας- σε σύντομα κεφάλαια που διαβάζεται «μονορούφι» και δεν έχει καμία σχέση με αυτό που φαντάζεσαι όταν ακούς την τρομακτική φράση «γλωσσική επιστήμη». Τον πετύχαμε μεταξύ Αμερικής και Κύπρου και μας έλυσε (σχεδόν) όλες τις απορίες μας.  

 Πόσο καιρό ασχολείστε με τη γλώσσα; Τι σας έχει προσφέρει αυτό; 

Κανονικά εδώ απαντάμε "με τη γλώσσα ασχολούμαι από μικρό παιδί", ε; Αλλά μπα. Πρωτοενδιαφέρθηκα κάπως στη Β' Λυκείου, αλλά ως φοιτητής δεν ήξερα αν προτιμούσα να ασχοληθώ με τη λογοτεχνία. Τελικά, στράφηκα στη Γλωσσολογία χάρη στον Γ. Μπαμπινιώτη και στη Δ. Θεοφανοπούλου-Κοντού, ενώ την οριστική ώθηση προς τα εκεί μού την έδωσε, με πλάγιο τρόπο, μια συμβουλή του Γ. Γιατρομανωλάκη. Η Γλωσσολογία μού έχει προσφέρει χαρά και το ωραίο ταξίδι. Είμαι πάρα πολύ τυχερός που κάνω τη δουλειά που μου αρέσει, κι αυτό χάρη σε μια υποτροφία του ΙΚΥ και στην υποστήριξη των δικών μου ανθρώπων.   

Έχουν κοινή καταγωγή οι γλώσσες; 

Δεν ξέρουμε. Μάλλον όχι. Η εικασία ότι οι γλώσσες έχουνε κοινή καταγωγή έχει χρησιμοποιηθεί για να εξηγήσουμε τις εντυπωσιακές κατά βάθος ομοιότητες μεταξύ των γλωσσών. Από την άλλη, νέες γλώσσες δημιουργούνται συνεχώς, όπως οι κρεολές, και δημιουργούνται από ευτελή και περιορισμένα υλικά. Και αυτές οι γλώσσες είναι κατά βάθος όπως όλες οι άλλες, οι -- ας πούμε -- προγονικές.   

Υπάρχουν γλώσσες πιο πολύπλοκες και πιο απλές; 

Όχι. Όλες οι γλώσσες είναι εξίσου πολύπλοκες, σε διαφορετικά επίπεδα ωστόσο: άλλη έχει πολύπλοκη μορφολογία και δεκάδες ρηματικούς τύπους, άλλη αυστηρούς κανόνες σχηματισμού προτάσεων κτλ. Όλες οι γλώσσες είναι εξίσου πολύπλοκες γιατί δεν αποτελούν πολιτισμικές κατασκευές (όπως το χρήμα), ώστε να αντανακλούν την οργάνωση του πολιτισμού που τις ομιλεί, παρά είναι προϊόντα της έμφυτης ικανότητάς μας για γλώσσα (της Καθολικής Γραμματικής) όπως αυτή πραγματώνεται σε ένα κοινωνικό περιβάλλον.  

 Πώς γεννιέται και πόσο ζει μια γλώσσα;

 Η γλώσσα ως στοιχείο πολιτισμικής παράδοσης ζει τόσο όσο το επιθυμεί (ας πούμε) ο πολιτισμός της: οι Ιταλοί δε θεωρούν ότι μιλάνε νεολατινικά εδώ και αιώνες. Όσον αφορά τη γλώσσα καθεαυτή τώρα, κάθε παιδί που κατακτά γλώσσα την επανοικοδομεί από την αρχή, οδηγούμενο από την έμφυτη ικανότητα του ανθρώπινου είδους για γλώσσα (την Καθολική Γραμματική) και με βάση τα γλωσσικά δεδομένα που ακούει γύρω του. Τα υπόλοιπα τα λέω στο σχετικό κεφάλαιο του βιβλίου...  

 Τι σημαίνει ορθή χρήση της γλώσσας;

 Η χρήση της γλώσσας με δόκιμο τρόπο, δηλαδή με βάση κάποιες κοινωνικά καθορισμένες νόρμες. Εδώ μπαίνει και η θεμελιώδης διάκριση μεταξύ δόκιμου και γραμματικού: γραμματικό είναι ό,τι βρίσκεται σε αρμονία με την ενδιάθετη γραμματική κάθε φυσικού ομιλητή, με τους κανόνες της μητρικής γλώσσας του που έχει στο κεφάλι του.   Υπάρχουν κριτήρια σύμφωνα με τα οποία συμπεριλαμβάνεται μια νέα λέξη σε λεξικό; Και γιατί το «σκέψιμο» της Καλομοίρας είναι λάθος λέξη; Κριτήρια υπάρχουν αλλά θα πρέπει να ρωτήσετε λεξικολόγους για να σας τα συνοψίσουν. Ξέρω πάντως ότι διαφορετικοί λεξικογράφοι χρησιμοποιούν διαφορετικά κριτήρια συμπερίληψης μιας λέξης στο λεξικό τους. Το "σκέψιμο", αν και μορφολογικά ομαλό, όπως είναι το "πήξιμο", μάλλον δεν έχουμε τι να το κάνουμε. Έτσι, ενώ δίπλα στην "πήξη" υπάρχει και το "πήξιμο", το αποτέλεσμα της πήξης ή η διαδικασία της πήξης, η αναλογία δεν εφαρμόζεται στο "σκέψη" και το "σκέψιμο" ως, ξέρω ’γω, το αποτέλεσμα της διαδικασίας σκέψης. Το πώς και γιατί ακριβώς συμβαίνει αυτό είναι ένα από τα πιο χοτ ζητήματα της μορφολογίας.   Τα λάθη δεν είναι αυτά που κάνουν τη γλώσσα πιο γοητευτική; Έχω αφιερώσει τρία ολόκληρα κεφάλαια σε φαινόμενα που τσουβαλιάζουμε μαζί ως "γλωσσικά λάθη". Μιλήσεις εγώ εάν έτσι, γοητειακό φαίνομαι εγώ; Αν πάλι θέλουμε να θεωρούμε τις αποκλίσεις από τη νόρμα "λάθη", ε ναι, αυτά τα λεγόμενα λάθη μπορεί να γίνουν γοητευτικά υπό κατάλληλες συνθήκες. Ή πολύ αστεία, επίσης.  

 Πόσο ελληνική «αρρώστια» είναι η «ορθή χρήση της γλώσσας»;

 Καθόλου ελληνική αποκλειστικότητα δεν είναι. Η ενασχόληση με την ορθή χρήση της γλώσσας απαντά (ή απαντάται -- δεν ξέρω) ακόμα και σε κοινωνίες τροφοσυλλεκτών, στα πλαίσια θρησκευτικών τελετών κτλ. Άλλωστε, το πώς μιλάμε μαρτυρεί πολλά για το ποιοι είμαστε και -- σε ιεραρχικές κοινωνίες -- για το πόση εξουσία κατέχουμε, αν έχουμε προνόμια ή χρήμα, πόσο κοντά βρισκόμαστε σε κάποια αυθεντία κτλ. Η ορθοέπεια είναι συνήθως ζήτημα κοινωνικό και όχι καθαρά γλωσσικό. Πάντως η μέριμνα για την ακριβολογία και την καίρια έκφραση είναι τελικά στοιχείο και διανοητικής πειθαρχίας αλλά και λογοτεχνικής δεινότητας.  

 Μπορείς να μιλάς για λάθος χρήση της γλώσσας όταν πρόκειται για τοπική διάλεκτο που δεν υπάρχει σε κανένα λεξικό και δεν δομείται βάσει γραμματικών και συντακτικών κανόνων; 

Οι τοπικές διάλεκτοι και οι κοινωνιόλεκτοι είναι κανονικότατες γλωσσικές ποικιλίες με κανόνες, πλήρεις και τέλειες φυσικές γλωσσικές ποικιλίες. Το ότι δεν έχουνε καθεστώς επίσημης γλώσσας είναι αποτέλεσμα ιστορικών γεγονότων, κοινωνικών διεργασιών, λόγιας παραγωγής κτλ. Μην ξεχνάτε π.χ. ότι η δημοτική είναι σύνθεση μοραΐτικων (λόγω ελληνικής επικράτειας μέχρι το 1881), επτανησιακών (λόγω των λογίων της Επτανήσου) και κρητικών (λόγω της γραπτής λογοτεχνικής παράδοσης της Κρητικής Αναγέννησης).  

   Γιατί οι διάλεκτοι θεωρούνται «ταμπού» σχεδόν σε κάθε χώρα; 

Δε θεωρούνται παντού ταμπού. Οι διάλεκτοι απαξιώνονται συνήθως σε συγκεντρωτικά κράτη. Επίσης, κοινωνίες που προσπαθούν να επιβάλουν μονοειδή γλωσσική ταυτότητα, κυρίως μέσα σε εθνικά κράτη, δε βλέπουνε με καλό μάτι τις διαλέκτους. Τέλος, σε κοινωνίες όπου κοινωνικές-ταξικές και γλωσσικές διαφορές συσχετίζονται έντονα, αν μιλάς μια άλφα διάλεκτο στιγματίζεσαι. Το αντίδοτο σε όλα αυτά είναι να γίνουν οι διάλεκτοι παράγοντες τοπικής περηφάνιας και πολιτισμικού πλούτου, να καταστούν δείκτες αυτοπροσδιορισμού: έτσι οερμανοελβετοί χρησιμοποιούν με καμάρι τη διάλεκτό τους και την καλλιεργούν, ενώ παράλληλα χρησιμοποιούν τη στάνταρ γερμανική σε επίσημες περιστάσεις.   

Η γλωσσολογία τι είναι ακριβώς; Και τι η ψευδογλωσσολογία;

 Νομίζω ότι η διαφορά τους είναι κάπως σαν αυτή μεταξύ αστρονομίας και αστρολογίας. Η αστρολογία είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσα, ιδίως αν βασανίζεται κανείς από χρήμα-τύχη-έρωτα. Όπως και η ψευδογλωσσολογία, η αστρολογία μπορεί να ερμηνεύσει τα πάντα (άρα τίποτα), επαληθεύεται πάντοτε (άρα ποτέ) και δεν ασχολείται ιδιαιτέρως με εμπειρικά δεδομένα -- θυμηθείτε λ.χ. τι έγινε με τον Οφιούχο, που μπήκε "ξαφνικά" στην εκλειπτική και τους απορρύθμισε τον δωδεκαμελή ζωδιακό κύκλο. Έτσι και οι ψευδογλωσσολόγοι: πιάνονται από τρεις τύπους που μπορεί και να μοιάζουν, και ισχυρίζονται ότι οι Έλληνες αποίκισαν τον Καναδά.  

 Πώς δημιουργούνται οι κανόνες σε μία γλώσσα που αλλάζει συνεχώς; Και ποιος τους φτιάχνει;

 Η γλώσσα ως υπόρρητοι κανόνες της ενδιάθετης γραμματικής δεν υπάρχει έξω από τους ομιλητές. Στο μυαλό κάθε ομιλητή οι γλωσσικοί κανόνες προκύπτουν από την αλληλεπίδραση της έμφυτης ικανότητάς μας για γλώσσα (της Καθολικής Γραμματικής) με τα γλωσσικά δεδομένα γύρω μας, μια διαδικασία που ολοκληρώνεται μέσα στα πρώτα 5 περίπου χρόνια της ζωής μας. Παρόμοιες διαδικασίες σχηματίζουν τους κανόνες της οπτικής αντίληψης και της μουσικής μας αντίληψης.   

Πόσο δύσκολη είναι η γλωσσολογία;

 Αρκετά. Η θεωρητική γλωσσολογία μεθοδολογικά, αναλυτικά και όσον αφορά τον βαθμό αφαίρεσης που προϋποθέτει θυμίζει αρκετά τη Χημεία. Τώρα, η βασική δυσκολία όλων των κλάδων της Γλωσσολογίας έγκειται στο ότι το αντικείμενό της είναι πανανθρώπινο και συνεπώς όλοι έχουνε γνώμη γι' αυτό, έστω και αν αγνοούν βασικές μεθοδολογικές αρχές ή και ανακαλύψεις των γλωσσικών επιστημών: ψυχολόγοι, ανθρωπολόγοι, κοινωνικοί επιστήμονες και όλοι μας. Αυτό είναι κάτι που συμβαίνει σε μικρότερο βαθμό με την Ιστορία αλλά καθόλου στην περίπτωση λ.χ. της βιοχημείας. 

  Πόσο έχει αλλάξει η γλώσσα τα τελευταία 30 χρόνια; Με ποιον τρόπο; 

Κάθε ερώτηση και δοκίμιο -- χαίρομαι που είστε τόσο διαβασμένος... Γενικά η ελληνική αλλάζει αργά, και όχι μόνο λόγω της τροχοπέδης της λόγιας παράδοσης. Νομίζω όμως ότι τα τελευταία 30 χρόνια έχουμε καλύτερα μέσα καταγραφής της μικροδιαφοροποίησης και των αργών αυτών αλλαγών -- έχουμε το slang.gr, αν μη τι άλλο... Υπάρχουν πάντως ενδείξεις αργής μορφοσυντακτικής αλλαγής (στα τριτόκλιτα επίθετα, με το 'παίζω' ως 'υπάρχω', με την παγίωση λόγιων και ψευδολόγιων ρηματικών καταλήξεων, την νέα ακλισία ξένων λέξεων σε -ο και -α κτλ.), αλλά πράγματι εδώ χρειάζεται ολόκληρο δοκίμιο...  

 Η νοηματική είναι «κανονική» γλώσσα; 

Δεν υπάρχει μόνο μία νοηματική γλώσσα. Οι νοηματικές γλώσσες είναι κανονικές φυσικές γλώσσες. Με φωνολογία (οπτικοχωρική), μορφολογία, σύνταξη -- με τα όλα τους. Αυτή είναι μια από τις σπουδαίες ανακαλύψεις της Γλωσσολογίας τον 20ο αιώνα, διατείνομαι στο βιβλίο.   Είναι όντως πιο πλούσια η ελληνική γλώσσα σε σχέση με κάποια άλλη ευρωπαϊκή; Δώστε μου ορισμό του "πλούσια". Αν μιλάμε για λέξεις, οι λέξεις είναι δανεικές. Κι αγύριστες.   

Πόσο επηρεάζει το περιβάλλον την εξέλιξη της γλώσσας; 

Πόσο επηρεάζει το περιβάλλον την εξέλιξη του ανθρώπινου σώματος. Δεν υπεκφεύγω: η απάντηση είναι αντίστοιχης φύσης και εξίσου τρομερά σύνθετη.   Η γνώση ξένων γλωσσών σε βοηθάει να εκφράζεσαι πιο εύκολα ή πιο σωστά στη μητρική σου γλώσσα; Η γνώση ξένων γλωσσών οξύνει το μεταγλωσσικό μας αισθητήριο και μας βοηθάει να εκφραζόμαστε πιο καίρια ίσως. Αυτό το πολυσατιρισμένο "πώς το λέμε στο ελλήνικος", σαν της θείας από το Σικάγο, είναι δείγμα αυτού του ανοίγματος που σου δίνει κάθε νέα γλώσσα.  

 Σε κάνουν πιο έξυπνο;

 Ο Christopher, ένας savant με βαριά νοητική υστέρηση, μιλάει πάνω από 20 γλώσσες.   Είναι μεγάλο προνόμιο να μεγαλώνεις με διγλωσσία; Πολιτισμικά και όσον αφορά την προσωπική σου ανάπτυξη, ναι, αναμφισβήτητα. Μη λησμονείτε ότι έξω από τα μονόγλωσσα εθνικά κράτη, μια μεγάλη μερίδα του ανθρώπινου γένους είναι εκ γενετής δίγλωσση.   Γιατί σχεδόν όλα τα νέα ουσιαστικά που προέρχονται από ξένες λέξεις είναι ουδετέρου γένους; Όχι τα έμψυχα: ο ανιματέρ είναι αρσενικό, η σταρ και θηλυκό. Το τρακτέρ είναι ουδέτερο, όπως και το ρούτερ. Ή ο ρούτερ; Το γένος είναι πολύπλοκη υπόθεση: συσχετίζει την κατηγορία έμψυχο και την κατηγορία φυσικό γένος με το τι κατάληξη παίρνει το ουσιαστικό. Συνεπώς ό,τι άψυχο τελειώνει σε σύμφωνο πάει στο "λοιπά", στο ουδέτερο γένος. Πολλές φορές πάλι το γένος καθορίζεται αναλογικά: ο κομπιούτερ κατά το "ο υπολογιστής". Για το γένος στα ελληνικά υπάρχει πάντως το ωραιότατο βιβλίο "Γένος" των Α. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Α. Ράλλη και Δ. Χειλά-Μαρκοπούλου.  

 Είναι ζημιά για την ελληνική γλώσσα τα greeklish; 

Τα ελληνικά έχουνε γραφτεί με αραβική γραφή στη Μικρασία, με κυριλλική γραφή στην πρώην ΕΣΣΔ, με απλοποιημένη ορθογράφηση, με λατινικούς χαρακτήρες (τα λεγόμενα φραγκολεβαντίνικα ή φραγκοχιώτικα). Όσο τα γκρήκλις παραμένουν μια εναλλακτική γραφή της γλώσσας σε περιορισμένα μέσα, π.χ. sms και κοινωνικά μέσα δικτύωσης, δε θα υπάρξει πρόβλημα. Αυτό που με ανησυχεί περισσότερο από τα γκρήκλις είναι η κατρακύλα του εγγραμματισμού που προσφέρει το ελληνικό σχολείο. Εκεί υπάρχει σοβαρό πρόβλημα, όντως.   Υπάρχουν «λογικές» γλώσσες; Ναι, κάτι τεχνητές και άκρως δύσχρηστες γλώσσες, τις συζητάει ο Έκο στο σχετικό βιβλίο του. Οι φυσικές γλώσσες έχουνε τους δικούς τους κανόνες, που τους περιορίζει η δομή και η λειτουργία της ανθρώπινης νόησης και η Καθολική Γραμματική -- και πάλι παραπέμπω στο σχετικό κεφάλαιο.   

Ισχύει ότι υπάρχει «λεξιπενία» στους νέους ανθρώπους;

 Αν εννοείτε ότι το λεξιλόγιό τους ίσως δεν περιλαμβάνει τη λέξη 'εξοικειώνομαι' ή τη λέξη 'εχέφρων', σας επισημαίνω ότι το δικό μου λεξιλόγιο συμπεριέλαβε μετά βίας την καραμέλα νέων (και όχι τόσο νέων) 'συνάδει' μόλις πρόσφατα. Επίσης, η ποδοσφαιρική μου ορολογία είναι ελλιπής. Είναι χειρότερο να έχει κενά το λόγιο λεξιλόγιο κάποιου από το να έχει κενά το ποδοσφαιρικό του λεξιλόγιο; Από την άλλη, ακούω όλο κάτι "προσποιούντο" και "αρνείτο", ενώ κάθε μέρα μαθαίνω και νέες αδόκιμες ελληνικούρες όπως "εκτελούνται ώρες γραφείου" -- είναι άραγε αυτά ενδείξεις ανάκαμψης από ό,τι τέλος πάντων θεωρείται λεξιπενία;   

Πόσο βοηθούν τα αρχαία ελληνικά στην ορθή χρήση της σημερινής ελληνικής γλώσσας;

 Γραμματικά καθόλου: τι να τις κάνουμε τις προθέσεις που συντάσσονται με δοτική, τον μέσο παρακείμενο ευκτικής ή την κατηγορηματική μετοχή στα Νέα; Λεξιλογικά, περιμένω να δω σοβαρή έρευνα επί του θέματος. Δε βλέπω πάντως να βοηθούν, κυρίως γιατί οι περισσότερες αρχαίες λέξεις που μαθαίνουν τα παιδιά στο σχολείο έχουν ήδη συνώνυμα στα Νέα (π.χ. ξυνεστηκός=συνωμοσία, ναυς=πλοίο).  

 Τελικά, κινδυνεύει η ελληνική γλώσσα; 

Όχι. Δυστυχώς, όμως, κινδυνεύουν ομιλητές της, κατά χιλιάδες και άμεσα.   Το βιβλίο «Μίλα μου για γλώσσα» κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης στη σειρά Προοπτικές Πηγή: www.lifo.gr