Παντελής Μηχανικός - Ονήσιλος

Ονήσιλος, Π. Μηχανικού

Δίπλα μου ήτανε ο Ονήσιλος

βγαλμένος απ’ την ιστορία και τον θρύλο

ολοζώντανος.

Αρχιλεβέντης βασιλιάς αυτός

5   κρατούσε στο χέρι ό,τι του ’χε απομείνει:

ένα καύκαλο

–το δικό του κρανίο–

γεμάτο μέλισσες.

Δέκα χρόνια έστελλε τις μέλισσές του ο Ονήσιλος

10 να μας κεντρίσουν

να μας ξυπνήσουν

να μας φέρουν ένα μήνυμα.

Δέκα χιλιάδες μέλισσες έστειλε ο Ονήσιλος

κι όλες ψοφήσανε απάνω στο παχύ μας δέρμα

15 χωρίς τίποτα να νιώσουμε.

Κι όταν το ποδοβολητό των βαρβάρων

έφτασε στη Σαλαμίνα

φρύαξε ο Ονήσιλος.

Άλλο δεν άντεξε.

20 Άρπαξε το καύκαλό του

και το θρυμμάτισε απάνω στο κεφάλι μου.

Κι έγειρα νεκρός.

Άδοξος, άθλιος,

καταραμένος απ’ τον Ονήσιλο.

Εισαγωγικά

Ο Ονήσιλος υπήρξε ιστορικό πρόσωπο. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο ο Ονήσιλος ήταν αδελφός του βασιλιά της Σαλαμίνας, Γόργου. Γύρω στο 500 π.Χ. όταν άρχισε η Ιωνική επανάσταση επειδή ο Γόργος ήταν απρόθυμος να επαναστατήσει εναντίον των Περσών, ο Ονήσιλος με τέχνασμα του πήρε το θρόνο και υποκίνησε όλα τα βασίλεια της Κύπρου σε επανάσταση. Οι μόνοι που αντέδρασαν ήταν οι Αμαθούσιοι τους οποίους ο Ονήσιλος πολιόρκησε. Ενώ τους πολιορκούσε ήρθε μήνυμα ότι στον κάμπο της Σαλαμίνας αποβιβάστηκαν οι Πέρσες για να καταπνίξουν την εξέγερση. Ο Ονήσιλος γύρισε πίσω και στη μάχη που ακολούθησε, ενώ αρχικά νικούσαν οι Κύπριοι, στην πιο κρίσιμη στιγμή οι Κουρίεις τους οποίους ακολούθησαν τα άρματα των Σαλαμινίων πήγαν με το μέρος των Περσών. Ο Ονήσιλος μαζί με το βασιλιά των Σόλων Αριστόκυπρο, πολέμησαν ως το τέλος και έπεσαν ένδοξα στο πεδίο της μάχης. Τότε οι Αμαθούσιοι αφού έκοψαν το κεφάλι του Ονήσιλου το κρέμασαν πάνω στην πύλη της πόλης τους. Ενώ όμως ήταν κρεμασμένη η κεφαλή και ήταν πια κούφια, ένα μελίσσι μπήκε και τη γέμισε μέλι. Οι Αμαθούσιοι ζήτησαν χρησμό για το γεγονός και το μαντείο τους είπε να κατεβάσουν το κεφάλι και να το θάψουν. Και κάθε χρόνο να θυσιάζουν και να τιμούν τον Ονήσιλο ως ήρωα, πράγμα που οι Αμαθούσιοι έκαναν.

Ανάλυση του ποιήματος

Στροφή 1^η και 2^η :

  Το ποίημα αρχίζει μ’ ένα θαύμα, μια ανάσταση. Ο ποιητής καταλύοντας τον ιστορικό χρόνο, επαναφέρει στη ζωή τον Ονήσιλο για να τον κάνει πρωταγωνιστή στην ιστορία του. Έτσι ο χρόνος και η αιωνιότητα συγκλίνουν. Ο Ονήσιλος συνδέει την ιστορία και το θρύλο. Στέκεται μπροστά μας ολοζώντανος για να μας δικάσει και να εκδόσει τη δική μας ετυμηγορία. Είναι μάρτυρας της ελληνικότητας, έχει όλες τις αρετές του Νεοέλληνα. Είναι αρχιλεβέντης, πρότυπο ομορφιάς και ήθους.

  Ο ποιητής τον παρουσιάζει σε μια υπερρεαλιστική εικόνα, να κρατά το ίδιο του κρανίο γεμάτο μέλισσες, πράγμα που αποτελεί την υπόμνηση του πάθους αλλά και της αξίας της ιερότητας του. Η εικόνα αυτή έχει το πρότυπο της στις αγιογραφίες του Ιωάννη του Βαπτιστή που παρουσιάζεται να κρατά στο δίσκο κομμένο το κεφάλι του.

Στροφή 3^η και 4^η:

Ο αυτοκατηγορούμενος ποιητής που είναι εκπρόσωπος του λαού, επικρίνει την παχυδερμία, την τύφλωση, την αναισθησία ενός ολόκληρου λαού, που δεν μπόρεσε να νιώσει, τα μηνύματα της ιστορίας. Ο αγωνιστής επαναστάτης, βασιλιάς Ονήσιλος, έστελνε από τα βάθη της ιστορίας το μήνυμα της επαγρύπνησης, το μήνυμα της αγωνιστικότητας, του προβληματισμού, της ανησυχίας αλλά δεν μπορέσαμε να το συλλάβουμε. Εμείς είμαστε βυθισμένοι στα καταναλωτικά αγαθά και τον ευδαιμονισμό. Έτσι ο Ονήσιλος έκρουε τη θύρα του κινδύνου αλλά τα σήματα κινδύνου που εξέπεμπε δεν συλλαμβάνονταν.

Στροφή 5^η και 6^η:

   

Δε νιώσαμε τα μηνύματα των καιρών, δεν πήραμε τα μηνύματα του Ονήσιλου μέχρι που το ποδοβολητό των βαρβάρων έφτασε στη Σαλαμίνα. Η λέξη «ποδοβολητό» οδηγεί στη σκέψη μας, στην ιστορική μάχη που μας περιγράφει ο Ηρόδοτος κατά την οποία το ιππικό των Περσών συγκρούστηκε με το στρατό των Κυπρίων με επικεφαλής τον Ονήσιλο. Σ’ όλο το ποίημα πουθενά δεν ακούγεται η λέξη Τούρκοι έτσι η λέξη βάρβαροι παίρνει μια συμβολική διάσταση. Είναι οποιοιδήποτε βάρβαροι, οι οποιοιδήποτε εισβολείς. Το παρελθόν και το παρόν ενώνονται. Οι βάρβαροι είναι οι εχθροί και οι εισβολείς του τότε, είναι οι Πέρσες, αλλά και οι εχθροί και οι εισβολείς του τώρα είναι οι Τούρκοι. Ο κάμπος της Σαλαμίνας είναι ο ιστορικός χώρος όπου έδωσε την ιστορική του μάχη ο Ονήσιλος εναντίον των Περσών, αλλά είναι και ολόκληρη η Κύπρος, επομένως  η Σαλαμίνα συμβολίζει ολόκληρη την Κύπρο.

   

Ο Ονήσιλος όταν οι βάρβαροι έφθασαν στην  Κύπρο φρύαξε, αγανάκτησε, θύμωσε γιατί αυτός είχε προβλέψει και φρόντισε να μας προειδοποιήσει, ενώ εμείς αγνοήσαμε τα σήματα του. Ο Ονήσιλος μας υποδεικνύει ότι δεν έπρεπε να αφήσουμε τους βαρβάρους να φθάσουν ως εδώ. Έπρεπε να είχαμε πάρει τα μηνύματα, να επαγρυπνούμε και να δράσουμε αναλόγως. Ο θυμός του Ονήσιλου υλοποιείται με το θρυμμάτισμα του κρανίου στο κεφάλι του ποιητή. Το ποίημα τελειώνει με την πικρή παραδοχή της ήττας και την ευθύνη γι’ αυτή. Ο ποιητής δε διαμαρτύρεται για την οργή του Ονήσιλου, αντίθετα δέχεται το άδοξο του τέλος και την κατάρα που τον βαραίνει. Γιατί δε στάθηκε αντάξιος της ιστορίας και της προγονικής παράδοσης. Στο πρόσωπο του ποιητή πρέπει να δούμε όλο τον κυπριακό πολιτισμό γιατί όλοι έχουν την ευθύνη τους όπως φαίνεται από το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο των στίχων: «Να μας κεντρίσουν και όλες ψοφήσανε απάνω στο παχύ μας δέρμα χωρίς τίποτα να νιώσουμε».

Το τέλος όμως του ποιήματος στο οποίο πλέον ο ποιητής μιλά σε πρώτο ενικό πρόσωπο: «Στο κεφάλι μου και έγειρα νεκρός», εξειδικεύει την ευθύνη στους πνευματικούς ανθρώπους, στους ηγέτες του λαού που αυτοί πρώτα έπρεπε να νιώσουν τα μηνύματα, αυτοί επομένως έχουν και τη μεγαλύτερη ευθύνη για ότι έγινε. Το τέλος αυτό λειτουργεί ως κάθαρση με τη νέμεση, την τιμωρία των υπαιτίων μια και το ποιητικό κείμενο συνιστά ένα δράμα με ήρωες που έφτασαν στην ύβρη.

Συμβολισμοί

Ονήσιλος: σύμβολο αγωνιστικότητας και αυτοθυσίας, προβάλλει ως πρότυπο αρετής, που με τη θυσία του οδηγείται στην αγιότητα ή την ιέρωση. Είναι ο Έλληνας της περιφέρειας που αγωνίζεται να διαφυλάξει τη φυλετική ταυτότητα του πέρα από οποιεσδήποτε πολιτικές σκοπιμότητες μιας συναλλαγής με τους βαρβάρους, τους πολιτικά ισχυρούς της περιοχής.

Καύκαλο: συμβολίζει το θάνατο που οδηγεί στην ηρωοποίηση, την αγιότητα / ιερότητα. Ο θάνατος που προεκτείνεται στην ανάσταση αλλά και στη δικαίωση. Το γυμνό κρανίο είναι ο απογυμνωμένος άνθρωπος, ο απαλλαγμένος από τις κακίες.

Μέλισσες: (πολυσημία) Εκφράζουν την αγιότητα, αγνότητα, εργατικότητα, τον αδιάκοπο προβληματισμό. Είναι όλοι αυτοί που αγρυπνούν, ανησυχούν, ρωτούν σε μια εναγώνια προσπάθεια αφύπνισης όσων αδιαφορούν και υπνώττουν. Είναι ακόμα τα μηνύματα των καιρών που ενώ συρρέουν και έρχονται επίμονα, εμείς τα αγνοούμε.

Βάρβαροι: Είναι όλες οι δυνάμεις που συντρίβουν τον ελληνισμό της Κύπρου. Πέρσες και Τούρκοι και όλοι οι κατά καιρούς κατακτητές.

Σαλαμίνα: Σύμβολο της ελληνικότητας της Κύπρου και του χώρου των αγώνων της. Ο οριακός χώρος της αναμέτρησης του ελληνισμού με τους βαρβάρους.

Το ποίημα αποτελεί ένα διάλογο, μια δραματική αναμέτρηση του ποιητή / Ελλήνων της Κύπρου με το ιστορικό μας παρελθόν, με το ιστορικό μας χρέος ως Έλληνες.