Οικονομία - Καταναλωτισμός - Διαφήμιση

Α. Αίτια δημιουργίας της καταναλωτικής κοινωνίας

·         Η ύπαρξη καταναλωτικών αγαθών, η οποία προήλθε από την ανάπτυξη της τεχνολογίας. Τα καταναλωτικά αγαθά μαγνητίζουν και αιχμαλωτίζουν τις μάζες.

·         Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου δίνει τη δυνατότητα για περισσότερες αγορές και δημιουργεί νοοτροπία ευδαιμονισμού και υλικής ευζωίας, που στηρίζονται στην κατανάλωση και μόνο.

·         Η διαφήμιση, η οποία γίνεται με επιστημονικές μεθόδους και με τελειοποιημένα ΜΜΕ, αιχμαλωτίζει τη σκέψη του ανθρώπου, του δημιουργεί την «πλύση εγκεφάλου», τον αποχαυνώνει και τον μεταβάλλει σε απερίσκεπτο και μανιώδη καταναλωτή του δημιουργούνται πλαστές ανάγκες και διαμορφώνεται η αντίληψη: ξοδεύω άρα υπάρχω.

·        Η μόδα, η οποία μεταβάλλεται σκοπίμως συχνά, εκβιάζει το άτομο και το εξαναγκάζει να συμμορφώνεται αγόγγυστα με ό,τι συνηθίζεται και φοριέται.

·        Η χρεωκοπία των πνευματικών, κοινωνικών και ηθικών αξιών αποπροσανατόλισαν το άτομο και το έστρεψαν στην υλική ευδαιμονία. Ο άνθρωπος σήμερα, αισθάνεται με το να έχει και όχι με το να «είναι».

·       Η έλλειψη υψηλών στόχων και ιδανικών, η ανασφάλεια, η αβεβαιότητα και η μοναξιά αναπληρώνονται με την κατανάλωση υλικών αγαθών.

·        Η επιδειξιομανία, η τάση αυτοπροβολής, ο νεοπλουτισμός και τα διάφορα συμπλέγματα ωθούν το άτομο στην αλόγιστη κατανάλωση. Η «επιδεικτική κατανάλωση» έγινε τρόπος ζωής.

·         Τα ηλικιωμένα άτομα και οι γονείς οι οποίοι στερήθηκαν στα νιάτα τους τα βασικά υλικά αγαθά μετατράπηκαν τώρα σε μανιώδεις καταναλωτές

Β. Θετικά αποτελέσματα

·         Υπάρχουν άφθονα υλικά αγαθά για την επούλωση των αναγκών, με αποτέλεσμα να καλυτερεύει το βιοτικό επίπεδο.

·         Το άτομο έχει τη δυνατότητα να επιλέξει μεταξύ πολλών προϊόντων  εκείνο που του αρέσει περισσότερο.

·         Ο ανταγωνισμός των βιομηχανιών, βιοτεχνιών και των άλλων μέσων παραγωγής συμβάλλει στην ποιοτική βελτίωση των προϊόντων.

·         Η αναγκαιότητα της αυξημένης παραγωγής των καταναλωτικών αγαθών δημιουργεί νέες ειδικότητες επαγγελματιών.

·         Ωφελείται η οικονομία μιας χώρας από τη φορολογία τόσο των παραγωγών, όσο και των καταναλωτών.

Γ. Αρνητικά αποτελέσματα

1) Για το άτομο:

·         Δημιουργείται στο άτομο άγχος για την απόκτηση όλων και περισσότερων υλικών αγαθών >> ψυχολογικά προβλήματα (Οι νευρώσεις, η ζήλια, ο φθόνος, συμπλέγματα κατωτερότητας

)

·         Η νοοτροπία του «έχειν» και όχι του «είναι» δεν ευνοεί την επιδίωξη υψηλών στόχων. Τα πνευματικά ενδιαφέροντα αφήνουν αδιάφορο και ασυγκίνητο το άτομο επιζητεί την καταναλωτική «ευτυχία». («καταναλώνω, άρα υπάρχω»)

·         Η καταναλωτική μανία δεν ευνοεί την κοινωνικοποίηση του ατόμου. Η πρόσβαση από το «εγώ» στο «εμείς» δυσχεραίνεται, γιατί οι σχέσεις γίνονται υπολογιστικές.

·         Τα άτομα αδιαφορούν για τις ηθικές αξίες. Η ειλικρίνεια, η ανθρωπιά, η δικαιοσύνη και η ανιδιοτελής προσέγγιση θωρούνται ξεπερασμένες πρακτικές. Τη θέση τους παίρνει ο ψυχρός κυνισμός, η αλαζονεία, η καταστρατήγηση του ανθρώπου και η αντιμετώπισή του ως μέσου για εκμετάλλευση.

·         Ο μανιώδης καταναλωτής είναι αδύνατο να συνειδητοποιήσει την έννοια του μέτρου. Η υπερβολή είναι το χαρακτηριστικό του. Η απληστία και η καταναλωτική βουλιμία είναι τα γνωρίσματα του.

·         Εκμηδενίζεται ο ελεύθερος χρόνος, γιατί σπαταλιέται στην εξοικονόμηση χρημάτων για απόκτηση υλικών αγαθών.

·         Η εργασία αντιμετωπίζεται χρησιμοθηρικά και μόνο. Έχει πάψει πια να θεωρείται μέσο δημιουργικής έκφρασης και η κοινωνική διάσταση της έχει εκμηδενιστεί

2) Για την κοινωνία:

·         Δεν πετυχαίνεται η κοινωνική πρόοδος, γιατί τα άτομα, έχοντας ως κύρια επιδίωξη την υπερκατανάλωση, αδιαφορούν και αποστασιοποιούνται από τα κοινωνικά προβλήματα.

·         Παράλληλη είναι και η αδιαφορία τους για το πολιτικό «γίγνεσθαι» της χώρας τους. Είναι πολύ δύσκολο στο άτομο, που ζει για να καταναλώνει, να ενυπάρχουν πολιτικά ιδεώδη και πολιτικοί προβληματισμοί.

·         Οι παραδοσιακές αξίες αμφισβητούνται και τα ιδανικά του παρελθόντος θεωρούνται ξεπερασμένα. Η καταναλωτική μανία απαιτεί υλικά αγαθά και όχι πνευματικές και ηθικές αξίες.

·         Επέρχεται αύξηση των φαινομένων κοινωνικής παθογένειας.

 Η τάση υπερκατανάλωσης έχει ως συνέπεια την υπερπαραγωγή, που με τη σειρά της οδηγεί στην μείωση των φυσικών πόρων με ανυπολόγιστες συνέπειες για τον πλανήτη μας.

·         Δημιουργούνται οικολογικά προβλήματα, όπως η μόλυνση και ρύπανση του περιβάλλοντος και άλλα συναφή προβλήματα.

Δ. Τρόποι αντιμετώπισης του φαινομένου

·         Το οικογενειακό περιβάλλον με το παράδειγμά του να διαμορφώνει στα νεαρά άτομα ορθή αντίληψη για τα υλικά αγαθά.

·         Ανθρωπιστική παιδεία. Τα άτομα να αποκτούν ουσιαστική καλλιέργεια, για να μπορούν να ιεραρχούν ορθά τις προτεραιότητες της ζωής.

·         Το άτομο να ασκεί αυτοκριτική και αυτοέλεγχο, να αυτοπειθαρχεί και να υποτάσσει τις παράλογες επιθυμίες στις επιταγές της λογικής.

·         Να επαναπροσδιοριστούν οι αξίες και το άτομο να αποβάλει την απληστία.

·         Να γίνει συνείδηση στον άνθρωπο πως αποκτάει διαστάσεις όχι από την ποσότητα των υλικών αγαθών, αλλά από την ποιότητα ζωής του, το ήθος και την ανθρωπιά του.

·         Να διαθέτει περισσότερο ελεύθερο χρόνο για τη σύναψη ορθών διαπροσωπικών σχέσεων και για την πνευματική και ηθική του συγκρότηση.

·         Να ασχολείται με την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων και να λαμβάνει μέρος στο πολιτικό «γίγνεσθαι».

·         Να αγωνίζεται καθημερινά για την κατάκτηση της ελευθερίας του. Ελεύθερος είναι αυτός που μπορεί και επιλέγει και δε «φέρεται» και «άγεται» από τις σκοτεινές επιθυμίες και τα πάθη.

Ε. Διαφήμιση

1. Αρνητικά αποτελέσματα

·         Υποδουλώνει ψυχικά και πνευματικά τον άνθρωπο, που εξαρτάται από εικονικές, πλασματικές ανάγκες.

·         Εθίζει τις μάζες να υπακούουν όχι μόνο σε διαφημιστικά, αλλά και σε πολιτικά μηνύματα.

·         Διαμορφώνει πρότυπα ζωής με κριτήριο την επιδίωξη του μέγιστου κέρδους.

·         Ευτελίζει παραδοσιακές αξίες και τις ανθρώπινες σχέσεις. Η έκφραση των συναισθημάτων και η επικοινωνία του ανθρώπου – καταναλωτή με άλλα άτομα συνδέεται άμεσα με την απόκτηση, την προσφορά ή την αποδοχή συγκεκριμένων προϊόντων.

·         Αυξάνει ψευδαισθήσεις και προσδοκίες

 Προκαλεί άγχος και αισθήματα μειονεξίας στον άνθρωπο, ο οποίος χρεώνεται, εντατικοποιεί τη δουλειά του για να αποκτήσει τα διαφημιζόμενα προϊόντα, μειώνει τον ελεύθερο χρόνο του και εξαντλείται.

·         Χειραγωγούνται, έμμεσα, τα ΜΜΕ. Κατά συνέπεια, κατευθύνεται και η πληροφόρηση που προσφέρουν στο κοινό.

2. Προτάσεις για τον περιορισμό των αρνητικών αποτελεσμάτων της

·         Αντιμετώπιση διαφημίσεων με πνεύμα σκεπτικισμού και κριτικής.

·         Έλεγχος του προϊόντος που διαφημίζεται, αν δηλαδή έχει πράγματι τις ιδιότητες για τις οποίες διαφημίζεται.

·         Να επιβάλλεται στις επιχειρήσεις η υποχρέωση να τοποθετούν πάνω στα προϊόντα τους ετικέτες που να πληροφορούν τον καταναλωτή για τη σύνθεση του προϊόντος και τους κανονισμούς ασφαλείας που τηρεί.

·         Να αποζημιώνονται οι καταναλωτές σε περίπτωση που θα αγοράσουν ελαττωματικά ή επικίνδυνα προϊόντα.

·         Εγκράτεια.

·         Ιεράρχηση αναγκών και προτεραιοτήτων, αυτογνωσία.

·         Ανάπτυξη πνευματικών ενδιαφερόντων που θα λειτουργούν ως αντίδοτο στη διαφημιστική και καταναλωτική φρενίτιδα του καιρού μας. 

      Ανθρωπιστική παιδεία.

Μέτρα από την πολιτεία για την προστασία του καταναλωτή από την υπερβολή, την εξαπάτηση και την ακαλαισθησία των διαφημίσεων.